Het Coronavirus slaat om zich heen, maar wat nog besmettelijker lijkt is de angst voor besmetting. De angst heeft op dit moment dat ik dit artikel schrijf meer mensen in zijn greep dan het virus zelf. Het is een massale uitbraak van angst. Hoewel verstandige maatregelen op zijn plaats zijn, gaat de angst bij velen veel dieper. Mensen zitten aan de buis gekluisterd. Ze kunnen het over niets anders meer hebben, ze voelen een golf van paniek zodra ze iemand horen hoesten, ze maken rampscenario’s, vrezen de toekomst en sommigen slaan al noodrantsoenen in.
Nederland is in de greep van ziekteangst, ook wel hypochondrie genoemd. Voor diegenen die al voor het Coronavirus aan deze ziekte of fobie leden, moet dit een bijzondere tijd zijn. Ineens zijn ze niet langer ‘neuroten’, maar visionairs.
Wat is ziekteangst?
Tot voor kort heette de ziekteangststoornis (DSM V) hypochondrie (DSM IV R) en deze term is bij de meesten behoorlijk ingeburgerd. Mensen met hypochondrie zijn constant bang dat zij aan een (ernstige) ziekte lijden. Allerlei gewone lichamelijke verschijnselen, zoals kramp, een steek, jeuk of een bultje worden gezien als ‘bewijs’ voor of geïnterpreteerd als een symptoom van ziekte. Daarnaast worden gewone ziektesymptomen zoals hoofdpijn, keelpijn, spierpijn of hoesten, op hun beurt gelabeld als ‘ernstige’ of zelfs ’dodelijke’ aandoeningen. Aandoeningen als kanker en hartproblemen komen veelvuldig voor in de gedachten van iemand met ziekteangst.
Hoewel mensen met ziekteangst vaak veelvuldig hun huisarts consulteren kan deze hen zelden blijvend geruststellen. Sommigen voelen zich miskend en niet serieus genomen. Anderen schamen zich voor hun constante zorgen en appèl op geruststelling. Een kansberekening is aan de meeste mensen met ziekteangst niet besteed. Als er gezegd wordt dat er 1% kans is dat hun verkoudheid toch een longontsteking blijkt te zijn, dan zullen ze zich tot die groep van 1% rekenen.
De symptomen van ziekteangst
Een grote aandacht voor lichamelijke klachten- Piekeren over of permanent bezig zijn met een mogelijke aandoening (langer dan 6 maanden)
- Het vermijden van of juist frequent raadplegen van medische informatie (oftewel Googelen op klachten)
- Veel tijd kwijt zijn met controleren van het lichaam en eventuele preventieve gedragingen, zoals handen wassen, het mijden van zieke mensen of ziekenhuizen.
- Het veelvuldig bezoeken van de huisarts, het niet geloven van de conclusie van de arts of de arts vermijden uit angst voor de diagnose. Daarnaast kan er ook gevraagd worden om uitgebreid specialistisch lichamelijke onderzoek, zoals scans en zelfs operaties.
- De effecten of gevolgen van een daadwerkelijke ziekte overdrijven
Op het moment dat je denkt aan een ‘ziekte’ te lijden kun je de volgende klachten ervaren:
- hartkloppingen
- benauwdheid of een versnelde, oppervlakkige ademhaling
- tintelingen of een doof gevoel
- een droge mond, misselijkheid, maagklachten, braken of diarree;
- hoofdpijn, rood worden, het warm krijgen, zweten of flauwvallen
- het gevoel niet meer te weten wie of waar je bent
- Piekeren over het verloop van je ziekte, de gevolgen en de toekomst
- het gevoel dat je de controle over jezelf verliest, gek wordt of doodgaat
Zoals je ziet behoren paniekaanvallen tot de kernsymptomen. Het probleem is echter dat deze ‘gewone’ panieksymptomen op hun beurt weer aangezien kunnen worden voor symptomen van een ernstige ziekte. Dit proces van bang zijn voor ziekte, daar paniek over voelen en die symptomen aanzien voor het bewijs van ziekte, kan eindeloos doorgaan.
Daarnaast zie ik in mijn praktijk dat ziekteangst vaak samen gaat met gevoelens van somberheid of depressie. Mensen voelen zich moedeloos en machteloos. Ze gaan van het ergste uit, hoewel ze dat zelden durven uit te spreken uit angst dat het dan realiteit wordt.
De oorzaak
Uiteraard vraagt iedereen, die zijn weg naar mij vindt, zich af wat de oorzaak van hun angst is. Deze groep heeft al een moedige stap gezet. Ze erkennen namelijk dat hun angst overdreven en niet rationeel is. Er zijn echter ook mensen die verstrikt raken in de medische wereld. Ze blijven erkenning voor en medische behandeling van hun klachten zoeken. Daarover later meer.
- Uit onderzoek komt naar voren dat mensen met ziekteangst vaak een grotere gevoeligheid hebben voor hun lichamelijke signalen. Ze zien, voelen en horen meer.
- Daarnaast zie ik een erfelijke component. Bijna elke cliënt heeft wel een ouder, oom/tante of grootouder die ook wat angstig is. Deze erfelijkheid kun je opvatten als genetisch, maar ook als opvoedkundig. Zo blijkt uit ander onderzoek dat kinderen die nooit ziek mochten zijn of die juist te beschermend werden opgevoed, niet geleerd hebben hoe ze zich tegenover hun lichamelijke klachten moeten verhouden.
- Een van de kenmerken is dat lichamelijke symptomen verkeerd worden geïnterpreteerd. Mensen met autisme en ook mensen die in hun jeugd onvoldoende emotioneel gespiegeld zijn, kunnen hun emotionele reacties interpreteren als symptomen van ziekte. Zo kan iemand hoofdpijn of buikpijn aanzien voor een kwaadaardig gezwel in plaats van het gevolg van stress en spanning.
- Sommige mensen negeren hun innerlijke signalen en emoties. Ze vinden dat ze sterk moeten zijn. Ze vrezen kwetsbaarheid en controleverlies en ervaren dit als falen. Als je lang genoeg over je grenzen gaat (en dit niet opmerkt) dan zijn lichamelijke klachten vaak nodig om aan de rem te trekken.
- Trauma: inmiddels weten we dat de angst voor ziekte en ook het ontwikkelen van vage lichamelijke klachten een uiting van trauma kunnen zijn. Zo kan iemand ooit eerder ernstig ziek zijn geweest of een dierbare hebben verloren en dat niet verwerkt hebben. Ergens (half-) onbewust blijft de angst voor herhaling knagen.
Ziekteangst en andere aandoeningen
- De angst voor ziekte en SOLK (somatisch onverklaarbare klachten) gaan vaak samen. Hoewel ziekteangst ook aanwezig kan zijn zonder lichamelijke klachten en SOLK aanwezig kan zijn zonder ziekteangst.
- Heb je last van een ziekteangststoornis, dan kan je daar behoorlijk depressief van worden. De angst kan je volledig in zijn greep hebben, uitputten en je moedeloos maken.
- De angst voor ziekte gaat soms ook samen met een angst voor andere dingen, zoals zorgen om de toekomst, je financiën, het verlies van dierbaren enzovoort. In dat geval spreken we van een gegeneraliseerde angststoornis. Het woord zegt het al, het is eigenlijk een angst voor van alles en nog wat en deze angst kan steeds naar een ander onderwerp springen.
- De ziekteangst kan ook samengaan met dwanggedachten en -handelingen ook wel OCS (obsessief compulsieve stoornis) genoemd. Op zich niet zo vreemd, want wij mensen willen graag in controle zijn en we proberen deze controle soms uit te oefenen op een manier die het eigenlijk alleen maar erger maakt.
Dokter ik ben ziek
De groep die blijft volharden in een medische verklaring van hun klachten, is vaak gekwetst en boos. Als ze al morrend hun weg naar mij vinden, dan zijn ze doorgaans gestuurd door een huisarts of praktijkondersteuner. Ze zijn er zelf van overtuigd dat hun klachten niet psychisch, maar een somatisch oorzaak hebben en dat ze enkel nog niet de juiste arts hebben gevonden die dit erkent en kan behandelen. Soms hebben ze gelijk en dat maakt hypochondrie of ziekteangst tot een complex probleem. Ik adviseer in eerste instantie altijd om op twee sporen onderzoek te doen. Dus zowel een goed medisch onderzoek alsook een psychologisch onderzoek, want psychische klachten kunnen lichamelijke klachten veroorzaken, in stand houden of het gevolg daarvan zijn.
Dus ik ben gek?!
Sommige cliënten vragen zich dit hardop af. Het is verschrikkelijk beangstigend om te beseffen dat jouw hoofd er verantwoordelijk voor is dat je in continue angst leeft en dat je die fysieke symptomen zelf maakt of in elk geval de ernst ervan ernstig overschat. Mijn reactie is steevast: “Nee, je bent niet gek! Alles wat je (be)denkt kan namelijk waar zijn. Je bent een hyperrealist. Terwijl anderen denken dat zij het eeuwig leven hebben, weet jij wel beter. Je lijf, wat zeg ik, ons lijf is een tijdbom, er kan elk moment iets goed fout gaan.”
Toegegeven dit is een provocatieve reactie van mij. Echter de schoonheid van provocatie is dat er altijd een kern van waarheid in zit. Het is een eerlijke reactie die de meeste mensen niet durven te geven. Ik ga niet sussen en kalmeren. Ik erken het en dat doe ik oprecht, daar maak ik geen lolletje van.
Iedereen heeft een beetje ziekteangst
Ik wil dat stigma graag bij cliënten vandaan houden, dat ze gek zijn. We zijn immers allemaal wel een beetje gek. Bijna iedereen is wel eens bang (geweest). Voor spinnen, voor liften, voor verlating, voor ontslag, voor afwijzing, om een tentamen niet te halen, voor hoogtes (ik), om aan te komen, oud te worden, om alleen te blijven en om ziek te worden. Angst is heel normaal! En zonder angst waren we allemaal al lang dood!
Dieren kennen ook angst. Het is een overlevingsinstinct dat hun aanzet tot vluchten als ze een roofdier tegenkomen. Een verstandig besluit. Als ze de aanval overleven, schudden ze zich eens uit en gaan vervolgens in het zonnetje liggen dutten. Wij onderscheiden ons echter door ons denkvermogen en daar ligt het probleem. We blijven onszelf voortdurend waarschuwen voor gevaar, ook als het gevaar geweken is. We anticiperen en soms is dat handig, maar vaak ook niet. We kunnen immers de toekomst niet voorspellen en toch proberen we dat wel.
Hoe word ik beter van ziekteangst?
Stel je ziekteangst voor als een overgevoelig rookalarm. Het gaat al af, terwijl er enkel een stofje op valt. Jouw innerlijk systeem roept dan: “Brand, brand, brand!” en je staat meteen startklaar om te vluchten. Nu kan dat stofje ook daadwerkelijk een brandje zijn. In de meeste gevallen is het echter een stofje. Wat doe je dan?
Bij ziekteangst draait het eigenlijk om de behoefte aan controle. Het zekere voor het onzekere willen nemen. Elk moment van de dag 100 % zeker willen weten dat je 100% gezond bent. Oké, je kunt een bloeddrukmeter, een thermometer, allerlei doe-het-zelf-tests en een hartslagmeter kopen. Je kunt ervoor zorgen dat je een zuurstoftank in huis hebt, insuline, glucose, steriele spuiten. Je kunt dagelijks bij je huisarts zitten, het internet afstruinen, regelmatig medische onderzoeken afdwingen. Ja, je kunt veel doen om jouw verlangen naar controle te bevredigen, maar wat is het gevolg? Heb je dan nog tijd om te leven? Wat nou als je jouw hele leven spendeert aan de gedachte dat je dood zou kunnen gaan? En dan ga je op het eind dood (en we gaan allemaal een keer dood, dat is zeker) en bedenk je ineens: Ik ben vergeten te leven!
Leer te verdragen dat je niet alles weet. Leer te verdragen dat je gevoelens hebt. Leer te verdragen dat je hart soms onrustig tikt, je een brok in je keel hebt, spanning in je buik, knikkende knieën, snelle ademhaling, blozen, tintelingen, pijnlijke spieren, hoofdpijn, nekpijn, diarree, draaierigheid, een droge mond.
Luister naar je lichaam
Ik heb het al vaker geschreven: ons lichaam praat met ons, niet in woorden, maar in gevoelens en vrijwel alle bovenstaande symptomen zijn vormen van lichaamstaal. Ze zijn vaak verwant aan emoties en soms uitingen van stress. Wie zich niet goed tot zijn emoties en lichaam weet te verhouden, verstaat deze taal niet of verkeerd.
Ben jij een ‘pusher’, een ‘doordouwer’, een ‘niet klagen maar dragen’, een ‘ik voel niets’, een harde werker, een perfectionist, een moeder Theresa die anderen op de eerste plaats zet of gewoon een stoere ‘chick’ of kerel 😉 Dan loop je een vergroot risico op het oplopen van de stoornis ziekteangst. Maar wees niet bang. Zodra je van jezelf mag toegeven dat je in je hart een lief klein jongetje of meisje hebt zitten, dat soms een beetje verdrietig, boos of bang is en het even niet meer weet, zodra je dat mag, wordt je vanzelf een beetje minder fobisch. Gek hè?!
Wees niet bang voor je angst! Want dan heb je pas een probleem!
Wil je meer lezen over angst? Dan zijn de volgende blogs misschien iets voor jou!
En voor wie na dit alles behoefte heeft aan wat humor en relativering: Help, ik ben een neuroot!
Ben je op zoek naar concrete en goede tips en oefeningen vanuit de cognitieve therapie, ga dan naar deze site van het GGZ http://www.ggznieuws.nl/home/zeven-tips-bij-de-angststoornis-hypochondrie/
Geef een reactie