Verwerking zonder medewerking

Gekwetst worden hoort bij het leven. Zo’n kwetsing kom je wel te boven als de ander je gevoelens erkent en verantwoordelijkheid neemt voor zijn aandeel. In die erkenning ontstaat ruimte voor verwerking. Wij mensen hebben een diepe behoefte aan ons gezien voelen. Vooral door degene waar we van houden. Maar wat nu als die belangrijke ander niet in staat is tot het zien van je emoties, het horen van je pijn en niet open staat voor je grenzen of behoeften? Hoe kom je tot verwerking van een diepe kwetsing zonder medewerking?

Deze vraag werd me onlangs gesteld. Ik begreep haar gevoel van wanhoop, verwarring, machteloosheid, boosheid en verdriet. Ze is niet de enige die met dit probleem worstelt. De meeste van mijn cliënten die vastlopen in verwerking, hebben te maken met de afwezigheid van wederkerigheid, van empathie en dus erkenning door een voor hun belangrijke ander.

In dit artikel zal ik mogelijke oorzaken van een gebrek aan medewerking belichten. Vervolgens ga ik dieper in op manieren die je kunnen helpen om alleen tot verwerking te komen. Ken je de oorzaken al? Scroll dan door naar het laatste deel van dit artikel.

Oorzaken van een gebrek aan medewerking

Er zijn een aantal mogelijke verklaringen voor de afwezigheid van een begripvolle respons van een ander. Deze geef ik hieronder. Als jij worstelt met iemand die jouw gevoelens niet ziet, dan heb je hier beslist zelf al veel over nagedacht en misschien wel een andere verklaring gevonden. Desalniettemin kan het soms helpen om even uit je hamsterwiel van gepieker te stappen en andere opties te onderzoeken.

Jij bent boos, ik ben bozer

De ander is boos op jou: achter boosheid schuilt bijna altijd pijn en verdriet. Boosheid is echter een emotie die we makkelijker laten zien. Immers, het tonen van je kwetsbaarheid is eng. In een situatie waarin twee mensen vooral hun boosheid laten zien krijg je het ‘wie loopt het eerst over de brug?’-dilemma, oftewel: wie zegt het eerst sorry? Uit programma’s als ‘Het Familiediner’ blijkt dat mensen daar jaren over kunnen doen en soms een bemiddelaar of beter gezegd ‘tolk’ nodig hebben om tot begrip van elkaar te komen. Dus kom je er samen niet uit, dan kan je een mediator, een coach of een psycholoog inschakelen.

Wat levert me dat op?

Wat nu als een ander weigert deel te nemen aan elke vorm van bruggen bouwen? Waarom zou iemand niet willen meewerken aan verzoening? Misschien levert het conflict de ander iets op? Soms kan een conflict je onderhandelingspositie verbeteren. Denk bijvoorbeeld aan een scheiding waarbij de één in de slachtofferrol kruipt en alle schuld bij de ander legt. Als de ex-partner, de scheidingsbemiddelaar of de rechter daar in trapt, dan kan dat iets opleveren.

Het vasthouden aan boosheid kan ook het ego beschermen. Goed, je verliest dan misschien het contact met een dierbare persoon, maar je houdt in elk geval je ego overeind. Toegeven dat je fout zat en het erkennen van de gevoelens van een ander kan namelijk dicht bij je eigen zwakke kern komen.

Stel, je voelt je diep vanbinnen heel onzeker, dan zullen de meesten juist erg hun best doen om te voorkomen dat iemand boos wordt of ze zullen proberen om het snel weer goed te maken. Je hebt echter ook een groep mensen die het tegenovergestelde doet. Ze verharden in hun gelijk. Zo hoeven ze niet te ervaren dat ze een fout hebben gemaakt. Ze kunnen blijven geloven: met mij is niks mis, het ligt aan de ander. In de psychologie noemen we dit narcistische coping.

We gebruiken allemaal wel eens deze coping. Iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis ervaart anderen als een continue bedreiging van zijn zelfvertrouwen. Hij vreest steeds kritiek en om dat voor te zijn, levert hij kritiek op de ander, ontkent gebeurtenissen, draait iemands woorden om en negeert de gevoelens die een ander beschrijft door onmiddellijk en met bravoure over zijn eigen gekrenkte emoties te beginnen. Een narcist zal NOOIT echt sorry zeggen. Ik zeg ECHT, omdat een narcist eventueel tot een sorry bereid is als hij daar beter van wordt of nog belang bij jou heeft.  Verwar dit echter niet met oprecht begrip of empathie. De volgende keer zal hij het bovendien gewoon weer zo doen.

Een narcist vindt dat de wereld om hem draait, of zou moeten draaien. Zijn emoties en behoeften staan altijd centraal. Hij is een meester in manipulatie. Hij zal proberen je het gevoel te geven dat het aan jou ligt, dat je het verkeerd ziet, overgevoelig bent of overdrijft. Hij zal bovendien onmiddellijk in de tegenaanval gaan, opsommen waarin jij hem ooit gekwetst hebt en eventueel zijn kritiek staven met zogenaamde ‘verhalen’ van vrienden of familie die ook vinden dat jij … (vul maar aan).

Narcisme is een complexe stoornis en het gaat te ver om alle kenmerken op te noemen. Daarover in een volgende blog meer, belooft. Ik wil hierbij opmerken, dat er pas sprake van narcisme is als bovenstaande gedragingen een duidelijk en lang bestaand reactiepatroon vormen.

Meevoelen hoe doe je dat?

Je hebt ook mensen die beperkt zijn in hun vermogen om emoties bij anderen te herkennen en zich daarin te verplaatsen. Ik denk daarbij aan mensen die lijden aan de autisme spectrum stoornis ( meer lezen over ASS?). In tegenstelling tot de narcist waar ik eerder over sprak, gaat het hier niet om onwil, maar om onvermogen. Ze begrijpen werkelijk niet wat je voelt of waar jij je druk over maakt. Vaak ervaren ze emoties op een andere manier en zullen ze door andere dingen geraakt worden. Het wil bij deze groep mensen nog weleens helpen om je gevoel uit te leggen aan de hand van een voorbeeld dat beter bij hun belevingswereld past. Dat vraagt van jou dan wel inlevingsvermogen en creativiteit, maar besef goed dat hun gebrek aan wederkerigheid geen keuze is. Ze hebben het doorgaans goed met je voor.

Straf me niet

In situaties waarin het om een vergrijp gaat –  hierbij kan je denken aan misbruik en mishandeling –  kan je het meestal wel vergeten om van de ander erkenning te krijgen. Deze mensen zullen proberen hun straf te ontlopen. Hierbij speelt eigenbelang de hoofdrol. Daarbij valt op te merken dat zij die mishandelen en misbruiken vaak weinig last van een geweten hebben. Ze hebben lak aan wat jij voelt en aan wat ze je aandoen. In de psychologie spreken we dan van een antisociale persoonlijkheid. Terwijl iemand met narcisme veel behoefte heeft aan aandacht en om die reden nog wel bereid kan zijn tot een soort van sorry, zal het de antisociale persoonlijkheid een rotzorg zijn wat jij van hem denkt. Hij is niet uit op bewondering, maar op gewin. Een belangrijk onderscheid! Er is overigens ook overlap tussen beide. Ze hebben bijvoorbeeld allebei een erg slecht inlevingsvermogen.

Alleen op de wereld

Wat nu als de ander met wie je een conflict had niet meer in je leven is? Het contact is verbroken of de ander is overleden. Psychologen dringen vaak aan op het oplossen van een conflict zolang het nog kan, om te voorkomen dat mensen na de dood van iemand daar spijt van krijgen en blijven zitten met een ‘had ik maar’. Uiteraard hoeft dat niet altijd zo te zijn en, zoals ik hierboven opmerkte, kan een conflict niet altijd opgelost worden. Sommige mensen zullen niet veranderen. Dit erkennen is op zich al een pijnlijke en vaak lange weg die over heel veel niet gemeende sorry’s of lijmpogingen leidt. En soms geeft de breuk met iemand of zelfs de dood gewoon opluchting en rust.

Verwerken zonder medewerking. Hoe doe je dat?

Als je alles al geprobeerd hebt en het niet gelukt is om de ander bij je verwerking te betrekken, dan is er sprake van geen medewerking. We voelen ons niet gehoord in onze emoties en deze willen dan nog wel eens naar binnen slaan. Je kunt depressieve of angstige gevoelens gaan ervaren en nachtmerries krijgen. Ze kunnen ook ongewild en ongecontroleerd naar buiten komen. Je merkt dan dat je prikkelbaar bent en je op de verkeerde persoon afreageert. Uiteraard kan het onopgeloste gebeuren ook leiden tot eindeloos gepieker en daardoor tot een verslechterde concentratie. Blijf er niet mee rondlopen! Hieronder enkele suggesties die je kunnen helpen bij het verwerken:

• Communiceer volgens de regels. Misschien heb je wel aangegeven wat je dwars zit, maar op een dusdanige manier dat de ander in de gordijnen vloog? Check even voor de zekerheid of het niet aan jouw communicatiestijl lag. Dat kan geen kwaad toch? Lees eens deze Feedbackregels (gewoon op klikken met je muis) misschien heb je er iets aan. En als je inderdaad keurig gecommuniceerd hebt, dan weet je zeker: er valt niets aan te doen; tijd voor verwerking zonder medewerking!
• Voel! Het ervaren en erkennen van je eigen emoties is vaak een hele stap. We hebben meestal geleerd om deze weg te drukken of te relativeren. Emoties toestaan werkt echter helend. Bovendien helpen ze je te onthouden waar je grenzen in het vervolg liggen. Denk bij gevoelens niet alleen aan emoties, ook je lichaam kan signalen geven. Vaak zit achter fysieke pijn een weggedrukte emotie. Massage, meditatie, yoga en lichaamsgerichte therapie kunnen je helpen meer in contact te komen met je emoties.
• Vertel! Met delen bedoelen we dat je jouw emoties deelt en de ander actief, met aandacht en inleving naar je luistert. Je kunt echter ook de ander vertellen wat je voelt en vindt. Hierbij laat je de verwachting van of hoop op begrip achterwege. Stel je eens voor hoe het zou zijn om te weten dat jij je in elk geval niet monddood hebt laten maken? Dat je kunt denken: goed jij stopt je kop in het zand, maar ik stop er in elk geval mijn verhaal bij 😉 Als dit voor je kan werken, en je geen risico loopt op agressie van de ander, dan zou ik zeggen: “Probeer het!”
• Fantaseer! Is de ander niet meer fysiek voor handen, dan kan je ook je fantasie gebruiken om de ander te vertellen wat je op je hart hebt. Je kunt dit doen door je de ander voor de geest te halen, naar een foto te kijken of een ander voorwerp dat je aan hem/haar doet denken neer te zetten en daar je verhaal naar te richten. Een vriend of vriendin vertellen wat je dwars zit kan natuurlijk ook. Maar vraag hem of haar dan niet te reageren met oordelen of advies en enkel te luisteren.
• Schrijf! Schrijftherapie is geschikt voor iedereen. Je hoeft geen talent te hebben of goed in grammatica te zijn. Het gaat er namelijk om dat jij een manier vindt om je gevoelens te uiten. Ik adviseer cliënten vaak om drie verschillende brieven te schrijven. Vooral in de situaties waarin ze worstelen met loyaliteitsconflicten en de neiging hebben om het gedrag van de ander steeds goed te praten. Je schrijft dan een brief waarin je vertelt waar je boos over bent, één waarin je zegt waar je verdrietig over bent en één waarin je laat weten wat je in de ander waardeert.
• Wees creatief! Als schrijven niet je ding is, dan zijn er nog andere manieren waarop je jouw gevoelens kunt uiten. Maak een tekening of ga lekker met verf aan de slag. Schrijf een liedje of leef je uit op je instrument, waarbij je het gebeurde voor ogen haalt. Geloof me, het doet je in elk geval goed als je uiting hebt kunnen geven aan wat je voelt.
• Rituelen. Soms is het prettig om de brief of het gemaakte ‘kunstwerk’ een ritueel mee te geven, waarmee je besluit de nare gebeurtenis achter je te laten. Je kunt hierbij bijvoorbeeld denken aan het te verbranden, te verscheuren of te begraven.
• Nachtmerries? Het helpt om deze op te schrijven. Onderzoek vervolgens wat de terugkerende thema’s zijn en probeer dan het verhaal van de nachtmerrie te herschrijven op een manier die een prettiger verloop voor je heeft. Je kunt ook met jezelf afspreken dat als je DIT droomt, dat je dan wakker wordt (lucide dromen). Oefen als je nog wakker bent het nieuwe droomverloop of het ontwaken in je fantasie. Een goede website over slaap en dromen is: http://nachtmerries.org/soorten-behandeling/
• EMDR. Dit helpt bij het verwerken van ernstige gebeurtenissen waar je nog veel emoties bij ervaart. Het is een behandelvorm die psychologen toepassen bij trauma’s. Misschien zie je het gebeurde zelf niet als een trauma, maar als jezelf herkent in de kenmerken van PTSS (zie mijn blog over trauma) dan zou je het kunnen overwegen. Binnen de EMDR is zelfs een WOEDE WROK WRAAK protocol dat speciaal is ontwikkeld voor die emoties.
• Andere behandelmethodes Een psycholoog kan je echter ook andere hulp bieden. Zo kan cognitieve therapie helpen bij het veranderen van je overtuigingen en gedachten over het ‘gebeurde’ en kan schematherapie je inzicht geven in eventuele herhalingen van patronen. Misschien raakte het je bijvoorbeeld zo sterk, omdat het je deed denken aan iets wat je als kind hebt meegemaakt. Daarnaast kan een rollenspel of imaginaire oefening soms een krachtige interventie zijn bij het vastzitten van verwerking.

Kortom: er is nog veel mogelijk wanneer de ander je laat zitten met jouw emoties van verdriet, pijn en boosheid.

En vergeven dan?

Daar had ik het nog niet over gehad hè? Het lijkt me ook niet het eerste waar je aan denkt als je nog vol in de emoties zit over dat wat iemand je heeft aangedaan. En toch, vergeven is iets moois en daar heb je de ander niet bij nodig. Het begint bij liefdevol naar je eigen emoties en jezelf te kijken. Zonder oordeel. Kun jij jezelf vergeven dat je zo geraakt werd of schuilt er ook een afwijzing van jezelf in? Heb jij jezelf misschien uitgemaakt voor STOM, LAF, OVERGEVOELIG, ONVOLWASSEN ? Stop daarmee!

Als je jouw eigen menselijkheid kunt omarmen dan begint pas echt de les

Zodra het je lukt met liefde naar jezelf te kijken, probeer je op dezelfde manier naar de ander te kijken. Ik bedoel niet dat je excuses moet maken voor het gedrag van de ander of het moet relativeren. Nee, je mag de ander verantwoordelijk houden voor zijn gedrag en je hoeft het contact niet te herstellen. Het gaat hier vooral om loslaten.

Nadat jij je gevoel voldoende erkent hebt, zou je jezelf kunnen afvragen: “Wat brengt het me om aan boosheid of verdriet vast te houden?” Is het niet voldoende om een les te trekken uit het gebeurde en om verder te gaan? Kijk eens naar de dingen en mensen in je leven die wel mooi en liefdevol zijn en richt daar je energie op. Zoals bijvoorbeeld op een vervelende verjaardag volop te genieten van de wijn. Je krijgt er geheid meer van terug 😉

Mocht je nog verder (willen) leven met degene die je gekwetst heeft dan kan het goed zijn om je af te vragen hoe je in het vervolg kwetsingen kunt voorkomen. Door duidelijker je grenzen aan te geven, je minder afhankelijk te maken of kwetsbaar op te stellen? Door het contact op een lager pitje te zetten? Onderzoek voor jezelf de mogelijkheden. Zijn er nog voldoende positieve dingen tussen jullie? Wacht dan niet tot de ander over de brug komt, maar wees de brug oftewel vergeef. Gewoonweg omdat je het kan.

Vergeef, omdat je ego sterk en je hart groot genoeg is

Ben je benieuwd naar die blog over narcisme? Wil je meer weten over hoe je een ander tot steun kunt zijn of over het belang van aanraking? Dit zijn drie onderwerpen waarover ik nog ga bloggen. Je krijgt een melding per e-mail als je het formulier hieronder invult.