Mij mezelf en ik

Misschien komt de titel je bekend voor? Het is de Nederlandse vertaling van de film Me myself and i uit 1992 en ook de titel van een nummer van De La Soul uit 1989. Nee, je bent niet per ongeluk op Wikipedia verzeild geraakt. Dit is nog steeds mijn blogpagina en ik ga uiteraard weer schrijven over een psychologisch thema, namelijk: hoe blijf ik bij mezelf, want dat is in mijn spreekkamer een vaak geuit verlangen.

Mezelf

Het woord ziet er geschreven mooi uit vind ik. Het is in balans met die twee ee’s aan weerszijden van de z. Deels gaat het bij ‘bij jezelf blijven’ om balans, namelijk de balans tussen je denken en voelen en tussen je authentieke ik en je ego.

Vandaar dat het bij jezelf blijven iets anders is dan egoïsme of egocentrisme. Deze laatste twee draaien om het enkel handelen vanuit eigenbelang. Terwijl het ‘zelf’ juist een construct is van bijvoorbeeld empathie, altruïsme en normen en waarden, maar daarover later meer.

Het lijkt me goed om, voordat je verder leest eens na te denken over jouw persoonlijke definitie van het ‘zelf’. Wat is dat voor jou? Hoe weet jij of je jezelf bent? Schrijf dat eens op en lees dan verder.

Het Zelf volgens Jung

Volgens Jung (van de Jungeriaanse psycho-analyse) is het Zelf, dat hij met een hoofdletter schrijft, zowel het centrum als de totaliteit van de persoonlijkheid. Volgens Jung bestaan er twee centra van de persoonlijkheid. Hij onderscheidt het Ik waar de bewuste identiteit zetelt en het Zelf dat het centrum is van de totale persoonlijkheid dat bestaat uit het bewuste, het onbewuste en het uiterlijke Ik.

Ik denk dat dit precies het probleem is met het realiseren van zoiets als dichter bij jezelf blijven, want welk deel bedoel je dan? Als we op zoek gaan naar het dichter bij onszelf blijven, dan dienen we af te bakenen wat dat ‘zelf’ precies is.

Toen een cliënte enige tijd geleden als hulpvraag formuleerde te willen leren dichter bij zichzelf te blijven, vroeg ik haar: “Maak dat eens concreet.” Samen explorerend en puzzelend kwamen we bij thema’s als:

● Vaker nee zeggen.
● Doen wat ze leuk vindt.
● Omgaan met mensen die haar goed doen.
● Meer luisteren naar haar gevoel en minder naar haar hoofd.

Het ego als tegenhanger van het zelf

Is ons ego (dat deel van ons bewustzijn waar de gewetensfuncties, de normen en waarden wonen en dat vooral bezig is met hoe we op anderen overkomen) het tegenovergestelde van het ‘zelf’ of moeten we het zien als onderdeel ervan?

Het ‘zelf’ lijkt voor veel mensen iets te zijn dat voelt als in contact zijn met de eigen behoeften en wensen in weerwil van wat ‘anderen’ of de maatschappij van hun verwacht. Het heeft ook iets ‘oers’, iets dat er al was voordat opvoeders je kneedden tot een aangepaste burger. Sommigen zeggen dat het ‘zelf’ het authentieke ik betreft, anderen zien echter het ‘zelf’ als een combinatie van het authentieke ik, het ego en soms ook nog het onbewuste.

We kunnen een onderscheid maken tussen hoe wij onszelf zien en hoe we willen zijn, tussen hoe we denken over te komen en hoe anderen ons zien. Waar blijft ons ‘zelf’ in dit doolhof van perspectieven?

Volgens Jung is het onze taak om onszelf te leren kennen. Het draait in het leven om het verwerven van zelfkennis. Dit spreekt me uiteraard erg aan. Je bent immers tot je dood je eigen gezelschap. Je kunt van jezelf niet werkelijk weglopen, hoewel mensen dat wel eens proberen. Als je dan toch met jezelf zit opgescheept, dan kan je maar beter jezelf eens aan jezelf voorstellen. 😉

Mezelf is eigenlijk de verbinding tussen me en zelf, oftewel het kennen van jouw Zelf

Het mooiste dat je kunt worden, is jezelf

Dit is een bekende spreuk. Prikkelend hè? Ik ga ervan uit dat het ‘zelf’ niet statisch is, maar aan ontwikkeling onderhevig. Het wordt bepaald door een combinatie van aanleg, opvoeding (in brede zin) en levensgebeurtenissen. Ik vermoed dus dat jouw definitie van het ‘zelf’ op bijvoorbeeld jouw achttiende anders is dan op je achtentwintigste of achtenveertigste.

Het mooiste dat je kunt worden … is dus in elke levensfase anders. Je kunt, om Jung maar weer uit de kast te halen, enkel streven naar zelfinzicht en van daaruit handelen. Waarbij hij, en dit klinkt misschien wat ontmoedigend, opmerkt:

“[…] Hoezeer we ons ook bewust mogen maken, altijd zal er nog een onbepaalde hoeveelheid van het onbewuste blijven bestaan, die eveneens tot de totaliteit van het Zelf behoort. En zo zal het Zelf altijd een grootheid blijven die boven ons staat”
— Jung: ‘Persoonlijkheid en overdracht; Individuatie’-

Omarm je Ikken en je vindt jezelf

Zo zou mijn persoonlijke spreuk klinken. Ik integreer de visie van Jung met die van mezelf. Mijn visie komt natuurlijk voort uit alles wat ik geleerd en ervaren heb en daaroverheen gaat een sausje van mijn aanleg. Deze visie geldt op dit moment, maar kan over tien jaar anders zijn. En toch zal ik dat, wat ik dán denk, ook zien als mijn visie. Eigenlijk is het dus net zoiets als het ‘zelf’. Snap je het nog? 😉

Het persoonlijkheidsmodel waarmee ik graag werk, zie je terug in de schematherapie, voice dialogue en transactionele analyse. In al deze methodieken wordt min of meer uitgegaan van een gelaagdheid van het ‘zelf’. Oftewel: het ‘zelf’ is een verzameling van modi, Ikken of kanten.

We kunnen, naast een heleboel sub kanten, grofweg drie hoofdkanten in ons ‘zelf’ onderscheiden. De ouder, de kind-kant en de volwassen kant. Elk heeft zo zijn eigen gedachten, gevoelens, gedrag en behoeften.

● De volwassen kant bevat bijvoorbeeld wijsheid, vaardigheden en kennis. Bij jezelf blijven kan dan betekenen dat je meer wilt handelen vanuit rust en inzicht in plaats vanuit impulsen en emotie.
● De Ik kant huisvest juist meer emotionele, spontane en impulsieve kanten. Bij jezelf blijven kan dan betekenen dat je vaker iets spontaan wilt doen, of meer vanuit je gevoel wilt leven.
● De ouder kant draagt zowel zorgzaamheid als normen en waarden in zich. Het zelf vanuit deze kant wil bijvoorbeeld duurzamer of gezonder leven, socialer zijn of juist die luie collega eens aanspreken op zijn gedrag.

Het zelf in uitvoering

Na al deze kennis wordt het tijd om aan de slag te gaan met het oefenen in het bij jezelf blijven. Hieronder een aantal tips:

● Vraag jezelf: “Wat wil ík?” Dat klinkt simpel, maar de meeste van ons stellen zichzelf zelden die vraag.
● En vraag je: “Hoe voel ik me (hierbij)? ”
● of: “Wat doet dit met me? Wat doet me goed? Wat geeft me energie?”
● Onderzoek eens voor jezelf wat jouw waarden in dit leven zijn. Wat vind je belangrijk?
● Onderzoek vervolgens of je voldoende toekomt aan dat wat je waardevol vindt.
● Een mooie vraag aan jezelf is: “Als ik een toverstaf kreeg en mijn ideale leven zou kunnen toveren, hoe zou dat er dan uitzien?”
● Schrijf ook eens enkele voorbeelden op van situaties waarin je het gevoel had dat je juist niet bij jezelf bleef.
● Ga eens voor jezelf na in welke situaties of bij welke personen de kans groot is dat je jezelf verlaat.
● Kun jij je dromen onthouden? Zo ja, luister er eens naar, wat willen ze je vertellen?
● Dit geldt ook voor je lichaam. Welke signalen krijg je en onderzoek eens wat ze je vertellen?

Tot slot: maak kennis met je innerlijke criticus.

De innerlijke criticus vergezelt en becommentarieert ons vanaf onze vroegste jeugd in alles wat we denken, doen en voelen. Deze kant is ooit ontwikkeld om ons te beschermen tegen kritiek en pijn van anderen. In die zin is de IC een soort muur om ons ‘zelf’ heen. Het belemmert ons in het contact maken met ons werkelijke ‘zelf’.

Hij draagt normen en waarden in zich, maar niet per se de onze. De IC zegt: “Je hoort …” en dit stamt af van de opvoeders en beïnvloeders uit ons leven, zoals: ouders, leraren, vrienden, partner, media. Je kunt de IC beschouwen als een vaak verouderd en doorgaans ook nog eens inconsequent wetboek.

Mijn belangrijkste tip in het bij jezelf blijven is: herken je innerlijke criticus en dring zijn invloed terug. Erken dat hij een belangrijke functie in je leven had in het beschermen van jezelf, maar dat het nu oké is om jezelf te zijn.

Je vindt jezelf door jezelf toe te staan jezelf te zijn.

Wil jij leren dichter bij jezelf blijven en kun je daar wel wat hulp bij gebruiken? Abonneer je dan op mijn blog door onderstaand formulier in te vullen. Op deze manier blijf je op de hoogte van nieuwe artikelen die verschijnen in de vorm van een persoonlijk bericht.