Hoogsensitief is niet negatief

Ben jij hoogsensitief? Het schrijven over dit onderwerp was voor mij een zware bevalling. Enerzijds omdat ik mezelf in sommige kernmerken herken. Anderzijds omdat er zoveel vooroordelen en misverstanden over bestaan. Passend bij het onderwerp heb ik me voor het schrijven aan de hectiek van alledag onttrokken en zit ik, met laptop op schoot, op een bankje aan de oevers van de Waal. Het water kabbelt en de najaarszon doet zijn uiterste best me nog een beetje te verwarmen.

Hoogsensitief? Last of zegen?

De term hoogsensitief, ook wel bekend als HSP (Hoog Sensitieve Persoonlijkheid), ken ik, dankzij het baanbrekende werk van Elaine Aron (Amerikaans psychotherapeute en universitair docent) en haar boek Hoog Sensitieve Personen. Wat me tegenstond was niet het boek maar het misbruik van de term. Ineens werd hoogsensitiviteit gebruikt als een excuustruus. Ik hoorde mensen in mijn praktijkkamer hun onvermogen of ergernis ophangen aan hun ‘hoge sensitiviteit’ terwijl ze niet eens in de gaten hadden dat ik aan het afhaken was. Hoezo ‘hoog’ sensitief!?

Anderzijds herken ik de kenmerken van hoogsensitiviteit bij cliënten die de term niet kennen, of niet als zodanig uitdragen. Het boek van Susan Marletta-Hart: Leven met hooggevoeligheid, van opgave tot gave, bracht het thema opnieuw op mijn pad en ditmaal begreep ik waar het om gaat. Soms kun je inzicht pas binnen laten als je er klaar voor bent. Het meest recente inzicht, voorkomend uit het onderzoek van professor Elke van Hoof maakt een onderscheid tussen hooggevoelig (hoog emotioneel als gevolg van bijvoorbeeld stress) en hoogsensitief (wat een aangeboren persoonlijkheidskenmerk is). Vandaar dat ik, als ik de term hooggevoelig gebruik, dit enkel doe in relatie tot het boek van Marletta-Hart, omdat zij deze term gebruikt als gelijkstaand aan hoogsensitief en ik haar boek nog steeds waardevol vind. Termen veranderen wijsheden blijven :).

Het doel van deze blog is je te helpen bij het herkennen van deze ‘prachtige’ eigenschap en je de weg te wijzen naar meer informatie. Daarnaast probeer ik een differentiatie aan te brengen tussen HSP en anderzijds AD(H)D en autisme (ASS) aangezien er wat overlap is en ik gemerkt heb dat mensen hierin zichzelf het verkeerde stempel geven. Stempels, ik hou er niet van, Ik wil je slechts helpen je gebruiksaanwijzing te leren kennen en iets bijdragen aan de acceptatie van jezelf. Als jij je in onderstaande herkent, geef ik je de overweging om online een test te doen.

Één enkel ingrediënt (of kenmerk) maakt immers nog geen appeltaart;)

De kenmerken van hooggevoeligheid (volgens Susan Marletta-Hart)

• Mensen die hoog gevoelig zijn verwerken prikkels meer gedetailleerd.
• Ze merken meer details en subtiliteiten op en ze reflecteren daar meer op.
• Ze voelen stemmingen van een ander goed aan.
• Zijn zorgzaam en doen dingen met aandacht.
• Ze zijn intuïtief en creatief  (hoewel ze dat soms niet van zichzelf weten).
• Ze hebben last van (onuitgesproken) negatieve gevoelens van een ander.
• Ze hebben een rijke innerlijke belevingswereld.
• Dromen, fantaseren en overwegen (denken) veel.
• Kunnen het gevoel hebben zich in een ander te verliezen.
• Ze ervaren denken en voelen diep en intensief.
• Hebben last van storingen (bijvoorbeeld energieën) die anderen niet opmerken.
• Ze kunnen last hebben van sterke prikkels zoals geluiden.
• Deze prikkels kunnen ze ervaren als pijnlijk, stressvol en er zelfs fysiek misselijk van worden.
• Ze houden van diepgaande contacten en verlangen sterk naar verbinding.
• Ze vinden het om die reden vaak lastig om aansluiting te vinden bij anderen.
• Ze houden dikwijls niet van drukke plekken en grote menigten.
• Ze vinden het prettig (en hebben het hard nodig) om tijd alleen door te brengen.
• Ze zijn vaak spiritueel geïnteresseerd en begaafd.
• Ze leven graag in hun eigen tempo.
• Ze worden door kunst, muziek, natuur en schoonheid diep beroerd.
• Ze hebben last van stemmingswisselingen en sterke emoties.
• Ze kunnen meer dan anderen situaties spannend vinden of erdoor overweldigd raken.
• Ze zijn gevoelig voor stressverschijnselen zoals o.a.: maagpijn, hoofdpijn en duizeligheid.
• Ze lopen een hoger risico te lijden aan psychische of fysieke aandoeningen zoals: depressiviteit en angststoornissen.

Wat een lijst. Ik weet niet of het je ook zo vergaat, maar in feite zal iedereen zich wel in enkele kenmerken herkennen. Zoals bij die appeltaart gaat het om de combinatie. Inmiddels is door middel van wetenschappelijk onderzoek aangetoond dat HSP bestaat en niet enkel een ‘zweef’ term is. Hiermee zijn enkele van de kenmerken die Elaine Aron noemt of die je in zogenaamde HSP-testen vindt, achterhaald. Andere eigenschappen zijn echter ‘bewezen’. Wil je meer weten? Lees dan dit wetenschappelijke artikel van Professor Elke van Hoof

Is het een stoornis, eigenschap of temperament?

Het is géén stoornis! Het is een eigenschap van genetische oorsprong die onder invloed van opvoeding en temperament vele variaties laat zien. Zie het maar als de kleur van iemands ogen. Hoewel iedereen met blauwe ogen de kleur gemeen heeft, kunnen ze in uiterlijk erg verschillen. Iemand die hoog sensitief is kan heel verschillend daarmee omgaan en in het leven staan. Om te beginnen zal een extravert iemand ondanks zijn hoge sensitiviteit actief, uitgesproken, avontuurlijk en soms wat impulsief kunnen zijn, terwijl een introvert iemand misschien wat meer terughoudend, vermijdend, angstig of gesloten kan zijn.

Opvoeding

Ook de opvoeding speelt een rol. Heeft een hoogsensitief kind geleerd zijn gevoeligheid te onderdrukken doordat die de boodschap kreeg niet ‘zwak’ te zijn, dan zal deze eerder zijn grenzen verleggen en soms overschrijden, dan een kind dat goed begeleid werd in zijn hoge sensitiviteit. Ook het tegenovergestelde is denkbaar. Groeit een hoogsensitief kind te beschermd op, of is een van zijn belangrijkste opvoeders angstig, dan zal het te weinig zijn grenzen verleggen en daardoor zelf wat angstig, wantrouwend of onzeker zijn. In mijn blog het koekoeksjong beschreef ik hoe kinderen soms niet kunnen passen in hun gezin van herkomst. Veel sensitieve mensen herkennen dit gevoel.  Ze voelden zich in hun jeugd vaak onbegrepen, hadden het gevoel anders te zijn: te verlegen, te gevoelig. Een buitenstaander.

Hoogsensitiviteit in relatie

Dit gevoel van vervreemding en ‘anders’ zijn, achtervolgd hun vaak lang. Temeer omdat ze intenser en dieper contact zoeken, ervaringen anders beleven en verwerken en dit op een andere wijze (willen) delen. Veel van de hoog sensitieve mensen die ik ken vonden pas op latere leeftijd hun plek in de maatschappij. Daar gingen vaak tropenjaren van eenzaamheid aan vooraf. Soms vinden deze mensen via hun opleiding, werk, partner of hobby een plek waar ze ‘zichzelf’ kunnen zijn en hun ‘kwaliteiten’ leren waarderen en benutten.

Het hebben van een partner is voor een HSP een diep verlangen, temeer aangezien ze zich zo intens en diep kunnen binden. Door hun hoge gevoeligheid kan zo’n intieme relatie echter ook een hele opgave zijn. Omdat ze veel prikkels, waaronder non-verbale signalen, te verwerken krijgen, liggen kwetsingen en gevoelens van afwijzing voor de hand.

De hoog gevoelige ontgaat weinig. Elke zucht, een blik die afdwaalt, een verandering in stemming of energie van de ander, ze merken het meteen op. En ze weten niet altijd goed hoe dit signaal te interpreteren, aangezien velen, zoals ik al schreef, buitensluiting, kritiek of pesterijen te verduren hebben gehad. Ze zijn vaak gevoelig voor afwijzing en kunnen door eerdere negatieve ervaringen problemen hebben met het vinden van een ‘goede partner’. Hechtingsproblemen en relatieproblemen komen uiteraard bij iedereen voor. Een hoog gevoelig iemand is, volgens Aron, door zijn sterke gerichtheid op contact in combinatie met gevoeligheid misschien eerder beschadigd.

Anderzijds is een hoogsensitieve partner misschien wel de meest betrokken en attente partner die je je kunt wensen. Zoek je iemand die ‘bijna’ gedachten kan lezen, dan zit je bij een hoogsensitieve partner goed. Verlang je naar toewijding, diepe verbinding en geborgenheid, dan zeg ik: “Doen!” Zolang je maar beseft dat de hoog gevoelige persoon dit ook van je terug verlangt, maar dat misschien niet uitspreekt. hoogsensitieve mensen hebben namelijk vaak de lat voor zichzelf hoog liggen. Ze bewegen hemel en aarde om het ‘juiste’ te doen en het de ander naar de zin te maken. Ze verlangen naar een harmonische relatie en proberen conflicten zoveel mogelijk te mijden, omdat ze daar intens aan lijden.

-Iemand die hoogsensitief is fladdert niet door het leven noch van de een naar de ander. Hij is in veel opzichten een pitbull.-

Last of zegen

Uit de lijst met kenmerken en het bovenstaande, heb je mogelijk zelf al wat nadelen van hooggevoeligheid kunnen destilleren. Vandaar dat ik deze alinea wil wijden aan de voordelen. Door hun hoge opmerkzaamheid, kan een HSP intens genieten van de kleinste dingen. Hun stemming verbetert door een klein gebaar, een mooie ontmoeting of het zien van een lieveheersbeestje. Ze zijn consciëntieus, waardoor ze dingen goed en grondig willen doen en veel investeren in werk of relatie. Ze kunnen makkelijk bezield raken door zowel kunst, natuur als door het spirituele (hoewel dit laatste ze de term zweverig kan bezorgen, waardoor ze hun voorvoelen en andere spirituele ervaringen vaak voor zichzelf houden).

–Wil je meer weten over de kwaliteiten van een HSP-er? Lees dan het boek van Susan Marletta-Hart. Eerlijk gezegd heeft dit boek mijn voorkeur als het gaat om het ontdekken, accepteren, waarderen en leren leven met HSP. Je moet in het begin misschien even door de Zen en Shiatsu heen bijten (dit zou best wel eens mijn allergie kunnen zijn), maar daarna oversteeg het boek mijn verwachtingen.–

Hoogsensitiviteit, autistisch of AD(H)D

Ik beloofde iets relatief nieuws aan het onderwerp sensitiviteit toe te voegen. Ik hoop dat ik met mijn kennis als psycholoog iets kan bijdragen aan het onderscheid tussen hooggevoeligheid en andere opvallende ‘prikkelverwerkers’. Ik vertelde al over de overlap in kenmerken met de ‘stoornissen’ ADHD en autisme (ASS)

–Sorry, ik heb een hekel aan afkortingen, maar zonder, wordt deze blog nog langer.-

Ik ben misschien een beetje een ‘eigenheimer’ maar ik beschouw ASS en ADHD niet als een stoornis. Alle drie hebben kenmerkende stijlen van prikkelverwerking en tegen het licht van onze huidige maatschappij wordt dat gezien als ‘problemen’ met prikkelverwerking. Alle drie zouden geen psychische klachten bij mensen met een normaal IQ hoeven te geven. Dat ze dat wel doen heeft naar mijn idee te maken met het feit dat we in een extreem prikkelrijke maatschappij leven, waarin aan het individu hoge eisen worden gesteld op het vlak van assertiviteit, sociale vaardigheden, organisatievermogen, kennisverwerking, flexibiliteit, etc. Zet je een mens teveel onder druk dan ontwikkelt die vroeg of laat altijd wel psychische klachten. De ene persoon is goed toegerust om zich overeind te houden in onze ‘huidige’ maatschappij. Een andere persoon zou misschien floreren in Azië of begin twintigste eeuw, toen alles nog een ander ritme had.

De verschillen

ADHD

Een van de kenmerken van ADHD is een tekort aan aandacht. De persoon wordt snel afgeleid, kan zijn aandacht niet goed richten. Mensen met ADHD kunnen daardoor juist veel signalen uit hun omgeving missen. Anderzijds hebben veel (hoewel niet alle) mensen met ADHD een hoge ‘drive’, ze zoeken prikkels op, zijn snel verveeld, luisteren slecht en onderbreken de ander omdat ze afgeleid worden door hun eigen ideeën. Ze lijken nog het meest op een katje dat bij elke vlinder een andere kant op springt, waardoor het er nooit een vangt en uiteindelijk doodmoe wordt.

ASS

Ik noem hier alleen de kenmerken die voor verwarring zouden kunnen zorgen met HSP. De beschrijving van ASS is dus niet volledig. Iemand met autisme vindt het lastig om non-verbale signalen van een ander te begrijpen en emoties te herkennen o.a. omdat ze hun aandacht anders richten. Zo zal iemand met ASS in gezelschap zijn aandacht niet op de mensen, of in het bijzonder hun gezichten richten, maar op andere omgevingsfactoren. Het kan daardoor voorkomen dat iemand huilt terwijl de persoon met ASS opmerkt dat het al donker wordt. Een vaak gehoorde klacht van mensen die samenleven met iemand die ASS heeft, is dat ze wederkerigheid in het contact missen. De persoon in kwestie sluit niet aan bij een gesprek, of interesses en kan soms eindeloos praten over een onderwerp, zonder te bemerken dat zijn toehoorders afhaken.

–Een leerzame, met tijden ontroerende en erg vermakelijke roman over autisme is: ‘Het Rosie project’.–

Daarnaast volgt iemand met autisme een andere volgorde of zoals je wilt associatie in zijn denken. Prikkels worden dus anders verwerkt en geclusterd. Begrijpt iemand bijvoorbeeld de figuurlijke of ironische betekenis van een woord niet (en dat komt bij autisme nogal eens voor) dan kan hij daarin blijven hangen (doordenken) en wordt eventuele verdere informatie niet opgenomen of volgt een letterlijke en daarmee niet aansluitende ‘reactie’.

De overeenkomsten

Vanwege onderlinge overeenkomsten zie ik nog wel eens echtparen waarbij de ene partner hoog sensitief is terwijl de andere meer kenmerken van ASS of AD(H)D heeft. Ik vermoed dat ze elkaar aanvankelijk gevonden hebben (onder andere) vanwege de herkenning in elkaar.

Iemand met ADHD kan net als een HSP vermoeid raken doordat er zoveel is wat hun aandacht trekt. Beiden hebben de neiging om over hun grenzen heen te gaan. Ze zijn beide vaak creatief in hun denken en handelen en raken makkelijk geïnspireerd. De mensen met vooral ADD (dus zonder de hyperactiviteit) kunnen net als een hoogsensitieve persoon wat dromerig en afwezig zijn. In de kunst en amusementswereld  zie je zowel veel mensen met ADHD als HSP.

Iemand met ASS heeft vaak net als een HSP moeite met nieuwe situaties en verandering. Ze hangen allebei aan structuur en enige voorspelbaarheid, maar vaak om andere redenen. De HSP kan overprikkeld raken door de hoeveelheid gevoelens en sferen die ze opmerken. Iemand met ASS krijgt de prikkels moeilijker verwerkt omdat ze minder beeldend en fantasierijk zijn, andere prikkels selecteren en emotionele signalen moeilijker kunnen lezen.

Een laatste belangrijke overeenkomst die ze met elkaar delen is (helaas): de hoeveelheid onbegrip die ze in hun leven te verwerken hebben gekregen. De ADHD-er moest rustiger en meer georganiseerd zijn, de persoon met ASS moest socialer en spontaner zijn en de HSP-er moest niet zo ‘moeilijk’ doen.

Verantwoording

Ik ben geen specialist in ADHD, ASS noch HSP. Als Gz-psycholoog ben ik breed opgeleid. Ik heb echter wel mijn interessegebieden, die ik ontwikkel als ik er de tijd voor vind. In autisme heb ik uit persoonlijk interesse aardig wat cursussen gevolgd. Het is echter een diagnose die nog in de kinderschoenen van de wetenschap staat. AD(H)D wordt als diagnose te vaak gesteld naar mijn mening, als een kind op school goed functioneert en thuis niet (of andersom) dan is er iets anders aan de hand. De kennis over HSP, maar ook ASS en ADHD is nog volop in ontwikkeling. Het blijft naar mijn idee belangrijk om niet te snel een stempel te drukken en om jezelf en anderen met verwondering, nieuwsgierigheid en respect te blijven benaderen want,

In het anders zijn, lijken we allemaal wel een beetje op elkaar 😉

Over twee weken ben ik er weer. Wil je op de hoogte blijven van het verschijnen van een blog? Schrijf je in.