Het recept voor steun

In het kader van het tweejarig bestaan van mijn blog nodigde ik in januari mijn abonnees uit om onderwerpen naar mij te e-mailen die hun aan het hart gingen. De eerste vraag kwam van een vrouw die haar schoondochter tot steun wilde zijn bij haar problemen. Ze vroeg mij: “Hoe doe ik dat? Steunen?” Uit haar e-mail maakte ik op dat ze dat al fantastisch deed en ik liet haar dat weten. Het blijft echter een mooie vraag. Ik denk dat menigeen zich dat wel eens afvraagt. Geef ik wel genoeg? Reageer ik wel goed? Kan ik nog iets meer doen?

Wat is steun?

Steun is iets dat je een ander geeft met als doel de ander te laten weten dat hij of zij gezien wordt en ertoe doet. Je erkent iemands gevoelens, problemen of behoefte. Steunen is niet hetzelfde als helpen. Hoewel het wel hetzelfde effect kan hebben, maar dat hoeft niet. Helpen heeft een einddoel. De meeste mensen hebben bewust of onbewust een resultaat voor ogen als ze iemand helpen. Hiermee komt druk te liggen bij zowel de helper als de geholpene. De helper moet iets doen dat tot resultaat leidt en dit kan tot een gevoel van machteloosheid leiden. De geholpene voelt de druk om bijvoorbeeld iets op te lossen, gelukkiger te worden of te stoppen met hulp vragen en dit kan tot schuldgevoelens en het terugtrekken uit het contact leiden.

Om te beginnen kunnen we een onderscheid maken tussen dat wat jezelf als steun te geven hebt en dat wat de ander als steun nodig heeft. Dit is een belangrijk onderscheid. Als het tussen twee mensen mis gaat, heeft dat vaak hiermee te maken. De geboden steun sluit niet aan bij de behoefte. Dus als je iemand tot steun wilt zijn, vraag jezelf af wat de ander nodig heeft en dat is niet altijd dat wat jij denkt dat de ander nodig heeft.

Steun is helpend, hulp is niet altijd steunend

Als je steun wilt geven kan dat op heel veel manieren. De meeste mensen vinden praktische steun het makkelijkst, je kunt daarbij denken aan alle giro555 acties of aan een financiële ondersteuning bij je studerende kind, het kopen van een krantje van een zwerver, het doneren van kleding, iemand helpen verhuizen of een boodschap doen voor een zieke ouder of vriend. Dit wordt vaak als steun ervaren. Als teken van: Ik zie je, ik ben er voor je. Het gaat echter in veel van deze gevallen om kortdurende hulp en de helper en steunbehoevende zijn het eens over het doel.

Maar wat als iemand al langere tijd met iets worstelt? Een sombere of angstige stemming, relatieproblemen, onvrede op het werk of gewoonweg existentiële vragen. Dat valt doorgaans niet met een simpel gebaar op te lossen en dat is vaak wel wat we het liefste zouden willen doen als we een dierbare zien lijden.

Sommige mensen zijn daarom een beetje bang voor de problemen van een ander. Het confronteert hun met gevoelens van machteloosheid. Ze weten niet hoe te steunen, hebben het gevoel tekort te schieten en negeren daarom een probleem of keren zich soms (tijdelijk) van de ander af. Bovendien kan de pijn van een ander je confronteren met je eigen gevoelens. Dankzij onze spiegelneuronen zijn we in staat ons in een ander in te leven. Maar dat inleven gaat ook gepaard met emoties en dat is niet voor iedereen makkelijk te hanteren. -Zien huilen, doet huilen, maar wat als je van jezelf niet mag huilen?-

Steunen is de moed hebben om je open te stellen voor de ander en te aanvaarden dat je niet alle antwoorden hebt.

Mannen versus vrouwen

Het is een seksestereotype opmerking, maar helaas nog vaak waar: mannen en vrouwen sluiten niet goed bij elkaar aan als het om steunen gaat. Waar een vrouw gehoord wil worden en emoties wil delen komt een man met tips en oplossingen. Dit patroon leidt in menige relatie tot spanningen, verdriet en verwijdering.

Andersom blijft een man vaak te lang met zijn probleem rondlopen zonder steun te vragen, vanuit de gedachte dat hij het zelf moet kunnen oplossen. En als er geen oplossing te vinden is? Wat heeft het dan voor zin om het probleem met een ander te delen? Alsof die het antwoord wel zou hebben! Mannen hebben vaak niet geleerd dat steun zonder oplossing, oftewel een luisterend en meelevend oor, ook verlichting kan brengen.

Het recept voor steun

Welke ingrediënten heb je nodig om een ander tot steun te zijn?

Alertheid: veel mensen vinden het lastig om aandacht of steun te vragen voor hun problemen en te erkennen dat het niet zo goed gaat. We leven toch nog steeds een beetje in een schaamtecultuur.  Als psycholoog kom ik dit regelmatig tegen. Ik hoor cliënten zeggen dat ze vinden dat ze slap zijn, dat ze het zelf moeten kunnen oplossen, of dat hun probleem in het niet valt bij dat van anderen. Het komt voor dat iemand opgewekt vertelt dat het beter gaat, terwijl haar ogen me iets heel anders zeggen. Het vraagt van jou als steuner dus enige alertheid. Let op de (non-verbale) signalen die iemand geeft.

Vraag! Waarom vinden wij mensen het toch zo moeilijk om oprecht te vragen hoe het met een ander gaat en dan het antwoord af te wachten? Misschien omdat we bang zijn voor het antwoord en een confrontatie met ons onvermogen of onhandigheid in het reageren daarop? Steun begint echter met die vraag. Omdat je daarmee  de ander uitnodigt tot praten en jij jezelf aanbiedt: “Ik ben er voor je, vertel maar.”

Veiligheid: Dit is een heel belangrijk ingrediënt. Iemand zal pas steun kunnen ervaren als hij zich veilig weet. Zolang die veiligheid er niet is, houdt iemand de handrem erop. Zal hij op zijn hoede zijn. Veel mensen hebben slechte ervaringen met het delen van hun gevoelens of problemen. Ze hebben onbegrip ervaren, vooroordelen of ongeduld. Steun is: erin slagen de ander te laten voelen dat je aan zijn kant staat. Dat je bereid bent je open te stellen, dat wat je niet begrijpt wilt leren begrijpen en je eigen mening ondergeschikt maakt aan de behoefte van de ander.

Steun is niet het aan de oren of de staart van de ezel trekken, maar naast hem blijven staan, ook als hij niet vooruit loopt

Luister: het lijkt zo simpel en vanzelfsprekend, maar luisteren is een flinke klus. Misschien ken je de term NIVEA? Deze afkorting staat voor: Niet Invullen Voor dE Ander. Het is bij goed luisteren belangrijk om jezelf leeg te maken voor je eigen gedachten en als dat niet lukt je bewust te zijn van je eigen mening of oordeel. De ander kan het namelijk voelen, ook als je het niet uitspreekt. ABBA is een ander gebruikt model. A vertelt zijn verhaal en B luistert, vat samen en controleert of hij het goed begrepen heeft, waarop A het beaamt of aanvult. Eventueel kan B vervolgens doorvragen om tot verdieping of tot een beter begrip te komen en dan is A weer aan de beurt.

Wees transparant: oftewel wees eerlijk en echt. Dat is iets anders dan je mening opdringen. Het betekent dat je eerlijk aangeeft wanneer je jouw grenzen tijdens het luisteren bereikt. Zeg dus niet dat je iets begrijpt als dat niet zo is. ‘Speel’ geen aandacht, maar ‘heb’ aandacht voor de ander en als dat niet lukt, zeg het en leg uit waarom. Je hoeft niet alles wat de ander zegt te beamen. Je mag vragen stellen, de ander op tegenstrijdigheden wijzen en de ander confronteren met wat je hoort of ziet. Alleen wel altijd vanuit respect en zonder je eigen oordeel of je eigen frustraties daarin mee te laten spelen.

Voorbeeld: stel, je vriendin beklaagt zich over haar baas. Een week later is ze weer enthousiast over iets wat hij gezegd heeft, de week daarna is ze weer in zak en as. Je mag haar hier best op wijzen. Maar doe dat vanuit oprechte verwondering, niet vanuit ongeduld of de gedachte: wat ben jij een wispelturige troela.

Geduld: als steuner word jouw geduld soms danig op de proef gesteld. Vooral als je stiekem toch vooral wilt helpen met als doel: een oplossing van het probleem. Mensen wisselen vaak in hun denken, emoties en gedrag. Vooral als ze zich in een dilemma bevinden, als ze erg loyaal zijn aan iemand, sterke verantwoordelijkheidsgevoelens hebben of erg angstig zijn. Mijn motto: alles is resultaat, ook geen resultaat. Dit komt, hoewel in andere bewoordingen, uit de provocatieve therapie. Hierin heb ik geleerd dat een diepe acceptatie van de ander zijn mogelijkheden en beperkingen essentieel is.

Empathie: oftewel inleving. Bij de meesten is empathie in aanleg aanwezig. Je kunt je er echter ook in oefenen. Probeer je eerst eens voor te stellen hoe jij jezelf in de situatie van de ander zou voelen. Vervolgens bedenk je hoe de ander in elkaar zit en probeer je een beeld te vormen van hoe de situatie voor die ander is. Je inleving vergroten kan ook door je op andere manieren in de ander en zijn probleem te verdiepen, bijvoorbeeld door er iets over te lezen. Want kennis vergroot vaak begrip. Een saboteur van empathie kan allergie zijn. Stel je hebt altijd geleerd je eigen boontjes te doppen. Dan kan het zijn dat afhankelijk of onzeker gedrag bij een ander bij jou irritatie oproept. Wees je daar bewust van en besef dat ieder zijn eigen weg heeft te gaan en daarin zijn eigen obstakels tegen komt.

Steun is: ik ben er voor je, niet om wat je doet, maar omdat je ertoe doet 

Humor en menselijkheid: steunen is niet meehuilen, maar meeleven. Meeleven draagt het woord leven in zich en daar hoort meer bij dan alleen de zwaarte bespreken van iets. Bij steunen hoort dus ook lichtheid, vrolijkheid en warmte. Een knuffel, een grapje, een klein cadeautje, samen een stuk wandelen, afleiding bieden wanneer nodig. Ook dat is steun. Zolang je het maar niet doet om het probleem te vermijden, te bagatelliseren of omdat je het zat bent om te luisteren.

In het steunen zijn het niet enkel de juiste woorden, maar vooral ook de gevoelde betrokkenheid die telt

Steunen is leunen, niet dragen

Men zegt wel eens: “Het gaat me aan het hart.” Als je echt van iemand houdt dan voel je inderdaad de pijn van die ander in je eigen hart. En dat is mooi, want dan heb je een hartverbinding en in de meeste gevallen doet een ander dat erg veel goed. Alleen is een waarschuwing op zijn plaats. Je hebt namelijk maar een hart. Als dat volledig bezet wordt door het meevoelen met anderen, is er geen plaats meer voor jezelf. Je kunt dan het contact met je eigen gevoelens en behoeften verliezen en enkel nog voor de ander leven. Dat houdt niemand vol. Je kunt daar zelfs emotioneel aan onderdoor gaan en bijvoorbeeld depressief worden.

Help dus binnen jouw vermogen en houd je grenzen in acht. Want:

Wie teveel geeft, heeft uiteindelijk niets meer aan de ander noch aan zichzelf te geven

Ik sluit af met een mooi filmpje over hoe empathie werkt en hoe je deze kunt vergroten.

Ben je benieuwd naar de andere lezersvragen? Vul dan onderstaand formulier in en ik hou je op de hoogte als een nieuwe blog verschijnt.