Het narcisme voorbij

Hoe ontworstel je je aan een relatie met iemand die aan narcisme lijdt en hoe herstel je daarvan nadat je hebt weten te ontsnappen? Het is een thema dat ik in mijn praktijk regelmatig tegenkom. Er is gelukkig een groeiende erkenning van de gevolgen van psychische mishandeling en niet alleen onder hulpverleners. Ook in de media is er meer aandacht voor.  Zo kopt TROUW: “Maak psychische mishandeling strafbaar!”

Erkenning is belangrijk en behoefte aan straf is menselijk, want een slachtoffer van psychische mishandeling heeft vaak levenslang. Echter is er voor een slachtoffer om te helen veel meer nodig dan het straffen van de dader.

Slachtoffer van een narcist

Psychische mishandeling en narcisme noem ik hier in één adem, omdat iemand met narcisme ‘uitblinkt’ in het mishandelen van anderen en in het bijzonder de mensen die hem of haar het meest nastaan. Ik schreef in de blogs Het gezicht van een narcist I en deel II over de mogelijke oorzaken en kenmerken van een narcistische persoonlijkheidsstoornis (de officiële psychologische term). Het herkennen van narcisme kan helpend zijn, want:

Pas als je weet dat er brand is, ga je op zoek naar een nooduitgang.

Verleiding of straf

Als je eenmaal begint te beseffen dat je met een narcist van doen hebt, kan het al te laat zijn voor een relatief makkelijke vlucht en voor kinderen van een narcistische ouder ligt het zich losmaken nog ingewikkelder. Een blog die hierbij helpend kan zijn is mijn blog Kopp op en Breken met je ouders.

Een narcist laat jou doorgaans niet makkelijk gaan. Ik trok al eerder een parallel met Donald Trump toen ik over narcisme schreef en met zijn reactie op zijn nederlaag tijdens de verkiezingen, ligt ook dit keer de parallel voor het grijpen: hij ontkent zijn verlies, beschuldigt anderen van fraude, roept zichzelf opnieuw uit als de redder van de Verenigde Staten en start rechtszaken om zijn tegenstander dwars te zitten.

Wie zich losmaakt van een narcist kan rekenen op een charmeoffensief of straf!

De ontsnapping

Wil je aan de greep van een narcist ontsnappen, dan is het belangrijk dat je over een vluchtplan en over psychologische kennis over de narcist en jezelf beschikt.

Allereerst het vluchtplan:

Bereid je goed voor en doe dat in het geheim met de hulp van iemand die je vertrouwt, want een narcist kan agressief en volkomen roekeloos terugslaan wanneer hij merkt dat zijn belangrijkste ‘melkkoe’, hij of zij die hem voorziet van aandacht en bevestiging en waarop hij zijn projecties en frustraties kan botvieren, is verdwenen.

• Ontwikkel financiële autonomie oftewel zorg ervoor dat je financieel op eigen kracht kunt overleven en houd dat voor hem verborgen.
• Regel een vluchtadres. Je weet misschien niet of je het nodig zult hebben, maar het helpt bij het werkelijk gaan als je weet dat je ergens naartoe kunt waar je veilig bent.
• Informeer je goed over alle juridische regels, mogelijkheden en hulp, zeker als je samen kinderen hebt of veel gemeenschappelijke eigendommen.
• Leer je vrienden kennen. Een narcist heeft altijd ‘volgers’ en ja-knikkers om zich heen. Je kunt erop rekenen dat je een deel van je vrienden of familie kwijt zult raken. Zij zullen voor de ander kiezen. Onderzoek op wie je werkelijk kunt rekenen in emotioneel en praktisch opzicht.
• Bouw een dossier op. Dit klinkt misschien berekenend, maar om je werkelijk los te maken, kan het helpen om af en toe eens terug te lezen waar je werkelijk slachtoffer van was. Daarnaast kan het in een juridische kwestie van pas komen als je een en ander kunt onderbouwen.

Wat bindt me aan een narcist?

Om weg te kunnen gaan is het belangrijk om je ook emotioneel los te maken. Er zijn aspecten van jezelf als ook van de narcist die maken dat weggaan soms onmogelijk lijkt. Inzicht in jezelf en het doorgronden van de strategieën van een narcist helpen bij het realiseren van je vlucht.

• Welke behoeften heb jij, waarop de narcist kan inspelen? Misschien heb je zelf een behoefte aan zorg of bevestiging, die hij kent en waarmee hij je weer in het web kan trekken. Of misschien verlang je nog steeds naar een warm gezin of een liefdevolle ouder?
• Wat in je persoonlijkheid of geschiedenis maakt dat je je aangetrokken voelt tot de narcist? Bijvoorbeeld: je hebt ervaren dat je hard moet werken om liefde te krijgen of je denkt dat niemand van je kan houden.
• Welke normen en waarden beperken jou in het weggaan? Bijvoorbeeld: ik moet blijven voor de kinderen of: het zijn toch mijn ouders.
• Wat zijn jouw copingstrategieën om de gevoelde pijn toe te dekken? Heb je een verslaving ontwikkeld? Relativeer je dat wat je wordt aangedaan? Verlies je jezelf in medelijden of compassie met de narcist. Stort jij je op je kinderen, je werk of de zorg voor de narcist?

Hoe bindt een narcist mij aan zich?

• Een narcist speelt met hoop. Hij/zij manipuleert je door steeds als je denkt het niet meer aan te kunnen, je toch weer iets te bieden van wat hij je ooit voorspiegelde. Hij hongert je uit, zodat je verslapt. Geeft je net genoeg zodat je niet sterft van de honger, maar te weinig om aan te sterken, laat staan te groeien.
• Narcisten ontnemen hun slachtoffers hun wapens. Het is normaal om grenzen te stellen. Een narcist zal je echter willen doen geloven dat alles aan jou ligt, dat jij beperkt of misschien zelfs ‘gek’ bent (ook wel ‘gaslighting’ genoemd). Hij legt de verantwoordelijkheid geheel bij jou.
• Jan Storms zegt in Destructieve relaties op de schop ( 2014): “Het ‘geweld’ komt niet alleen onverwacht, het komt juist op ogenblikken dat de ‘prooi’ intense liefde ervaart en voor hem open staat. Dit is nog meer verbijsterend en uitermate kwetsend. Het is echter ook op een hoogst verderfelijke manier bindend, omdat het een sterk positief gevoel associeert en verbindt met gevaar. ”
• Aan de ene kan zal hij voortdurend jouw verdedigingsreactie prikkelen doordat een narcist geen respect heeft voor de grenzen van een ander. Hij doorzoekt je spullen, kruipt in je hoofd en eist dat je de wereld ziet zoals hij die ziet. Anderzijds blokkeert de narcist je normale verdedigingsreacties van vluchten of vechten: loop je weg, dan ben je laf. Kom je voor jezelf op, dan ben je hysterisch, overgevoelig of onredelijk en hij straft je door je een ‘stiltebehandeling’ te geven. Bevries je, dan zal hij je verwijten dat je ongevoelig of onverschillig bent, of dat jij juist degene bent die hem buitensluit terwijl hij juist zo graag wil horen hoe het met je gaat.
• Een narcist weet feilloos je behoeften te vinden en suggereert dat alleen hij die kan vervullen. Hij isoleert je van anderen en maakt je steeds meer afhankelijk van hem.
• Sam Vaknin (zelfbenoemd narcist) noemt het een kat en muis spel. Hij vertelt: “Zorg dat ze heen en weer schakelen tussen hyper- en hypo-arousal (over- en onder-spanning). Door te jennen raakt een slachtoffer geagiteerd, dan doe je aardig en zakt de arousal, dan jen je weer en uiteindelijk raken ze uitgeput en kun je met ze doen wat je wilt.”
• Kortom: een narcist speelt je uit tegen je eigen integriteit.

Valse hoop

Dit fenomeen speelt een belangrijke rol bij het doorgaan met een relatie. We maken onszelf wijs dat het beter wordt als we maar … Vandaar dat het belangrijk is om daadwerkelijk onder ogen te zien wat de kenmerken zijn van iemand met een narcistische persoonlijkheidsstoornis, zodat je kunt breken met je ‘valse hoop’. Een website die je hierbij kan helpen, met daarop artikelen, namen van hulpverleners en goede boeken over narcisme, is www.hetverdwenenzelf.nl

Na de vlucht

Ben je eenmaal gevlucht, lijfelijk of in psychologische zin? Ben je werkelijk in staat om niet meer terug te keren naar de oude vorm van de relatie? Heb je de charmeoffensieven, de agressie en de valse hoop doorstaan? Dan begint het proces van herstel, het herstellen van een trauma. Ik spreek van een trauma omdat narcistische mishandeling heel diep ingrijpt doordat je chronisch in een onveilige situatie zat.

Je zult van een narcist nooit de erkenning krijgen dat hij je slecht heeft behandeld. Een narcist dwingt je om jezelf in de steek te laten. Je voelt je onwaardig, omdat je jezelf niet kunt verdedigen. Bezeten zijn door angst is dodelijk voor je waardigheid. Je bent aan het overleven en voegt je. Het feit dat je juist niets kunt doen, is wat je van binnen zo razend maakt. Het is belangrijk je te realiseren dat je gedwongen werd slachtoffer te worden. Dat je niet jezelf te weinig hebt beschermd, maar dat het je onmogelijk werd gemaakt om jezelf te beschermen.

Je werd door de narcist gemanipuleerd tot de laatste vorm van verdediging, namelijk ‘bezwijking’. Dit is een staat van dissociatie, depressie, matheid en een op de achtergrond raken of verlies van jouw identiteit.

Hoop wordt uiteindelijk bedreigend in een uitzichtloze situatie

De mogelijke symptomen van narcistische mishandeling

Ik weet het, dit is een verschrikkelijk lange lijst. Je hoeft niet aan alles te voldoen, liever niet natuurlijk. Onderstaande klachten kunnen bovendien ook andere oorzaken hebben. De lijst is dus geen ‘diagnosticum’ (een vragenlijst of ander middel om een diagnose te stellen). Ik wil enkel laten zien hoe divers de mogelijke gevolgen kunnen zijn met als doel dat je, wanneer je hierin iets herkent, jezelf serieus gaat nemen.

• Somatische klachten zoals vermoeidheid en fysieke stressreacties (hoofdpijn, buikpijn, nek/rugpijn, misselijkheid)
• Slaapproblemen en nachtmerries
• Overgevoeligheid: een verhoogde gevoeligheid voor prikkels zoals licht en geluid die vaak samen gaat met een verhoogde prikkelbare stemming (irritatie)
• Het steeds maar opnieuw dingen overdenken, zoals: het grote waarom, maar ook met betrekking tot gebeurtenissen, het gedrag van jezelf of een ander of anticiperen op dat wat nog te gebeuren staat.
• Geen realiteitsbesef meer: door de gaslighting ga je vaak twijfelen aan je eigen waarneming, herinneringen, ideeën en gevoelens.
• Vervreemd gevoel van jezelf en anderen: door de structurele manipulatie en het opdringen van de gedachten van de narcist raken slachtoffers hun IK kwijt. Ze weten niet meer wie ze zijn. Dit kan zover gaan dat ze het gevoel hebben niet meer in de wereld te zijn en ook geen contact met anderen meer te kunnen voelen.
• Wantrouwen: je vertrouwen is vaak geschaad doordat de narcist je diepste gevoelens, jouw woorden en kwetsbaarheid tegen je gebruikt. Dit wantrouwen verspreidt zich vaak naar anderen, want je weet immers niet of je niet opnieuw met een narcist van doen hebt.
• Schuldgevoelens: narcisten maken je overal verantwoordelijk voor. De kans is groot dat je de hele dag tegen iedereen sorry zegt en in eerste instantie de schuld nog steeds bij jezelf zoekt.
• Achtervolgingswanen: doordat narcisten je in alles proberen te controleren en daar geen middel voor schuwen, kan het zijn dat je je nog steeds gecontroleerd voelt. Dit gevoel kan onder je huid zijn gekropen, alsof ze nog steeds in je hoofd meekijken en oordelen.
• Schaamte: er zit altijd een stuk schaamte. “Hoe heb ik het zover kunnen laten komen, waarom heb ik niet eerder ingegrepen. Ik ben gewoon zwak.”
• Depressie: het misbruik kan je zo onderuit halen dat je de zin in het leven verliest.
• Verlies van eigenwaarde: het voorgaande en dit horen vaak bij elkaar. Je hebt zo vaak te horen gekregen dat je waardeloos, dom, egoïstisch, ongevoelig … (en vul maar aan) bent, dat je jouw gevoel van waarde bent verloren.
• Verlamming: de narcistische mishandeling is enorm uitputtend. Wat je ook doet, je doet het nooit goed en wat je ook probeert te veranderen in jullie relatie, het werkt niet. Vluchten lukt niet, vechten wordt tegen je gebruikt, dus wat rest je dan? Bevriezen en uiteindelijk verlamming. De vitaliteit en energie is op.
• Remming/sociale onzekerheid: als je voortdurend op eieren loopt en alles honderd keer overdenkt uit angst weer een tirade, stiltebehandeling of afwijzing te krijgen, dan verdwijnt je spontaniteit.
• Apathie/verhoogde emotionaliteit of affectlabiliteit: beide uitersten komen voor. Je kunt zowel niets meer voelen, als ook om het geringste boos of verdrietig worden. Dat laatste lijkt op affectlabiliteit voor de omgeving. Alsof je steeds emotionele buien hebt.
• Dissociatie: een afstand voelen tot jezelf, je emoties of tot anderen en de wereld. Alsof je er niet echt bij bent en alles van bovenaf waarneemt of alsof er een glazen wand tussen jou en de rest zit.
• Functioneringsproblemen: door bovengenoemde klachten is het goed voor te stellen dat je functioneren verslechtert. Misschien merk je dat nog het meest aan je energie, je geheugen en concentratie.
• Afhankelijkheid: doordat je gedurende de mishandeling veel van jezelf kwijt raakt, zoals je eigenwaarde en zelfvertrouwen, kun je het gevoel krijgen dat je niet meer tegen het leven bent opgewassen. Je merkt dat je afhankelijk wordt van de goedkeuring en mening van anderen en het steeds moeilijker vindt om je eigen beslissingen te nemen.

Herstellen van het misbruik.

Veel slachtoffers van narcistisch misbruik voelen zich dodelijk vermoeid. Geef jezelf de tijd om je energie te herstellen. Doe dingen die je goed doen.

Door het misbruik kun je het contact met jezelf verloren zijn. Onderzoek wie je was voordat het begon. Ontwikkel weer hobby’s en pak oude interesses op. Ook meditatie en een psychotherapeutische behandeling kunnen hierbij helpend zijn.

Het misbruik vernietigt je zelfbeeld en je mensbeeld. Je durft waarschijnlijk noch op jezelf noch op anderen te vertrouwen. Misschien wil jij je het liefst helemaal uit het leven terug trekken. Besef dat niet iedereen narcistisch is. Onderzoek wie uit jouw omgeving je goed behandelt. Je mag in deze fase best voorzichtig en kritisch zijn. Zie het maar als een test. Je laat anderen beetje bij beetje toe en onderzoekt of ze je goed doen en goed behandelen.

Oefen met assertief gedrag.  Een goede injectie voor je positieve zelfbeeld en mensbeeld is het ontdekken dat je grenzen mag aangeven en dat anderen die respecteren.

Overlevingstips wanneer je niet letterlijk kunt breken

• Ken jezelf.
• Word een expert in narcisme 😉
• Houd de regie.
• Word onverschillig oftewel stop met empatisch zijn. Leef je niet in, probeer het niet te begrijpen en verzin geen excuses voor zijn gedrag.
• Hou contact met je lichaam. Denk daarbij aan sport, meditatie, yoga, massage of lichaamsgerichte therapie, zoals cranio sacraal therapie
• Neem je ruimte in. Dit kun je zowel letterlijk als figuurlijk nemen. Ga staan voor wat jij belangrijk vindt en geef daaraan ruimte.
• Houd contact met de realiteit. Hoe? Door onder andere contact met vrienden en familie te onderhouden, werkzaam te blijven, leuke dingen te blijven doen en te lezen.
• Word bestand tegen de manipulatie. Dit laatste houdt in dat je manipulatie leert herkennen en er ander gedrag dan je oude gedrag tegenover plaatst. Weersta positieve aandacht en onderzoek wanneer wel en wanneer niet te reageren.
• Onderhoud zoveel mogelijk ‘gezonde’ contacten met anderen.
• Investeer in je eigen ontwikkeling en hobby’s.

Voorbij het narcisme begint het leven

Een blog kan nooit recht doen aan de complexiteit van herstel van narcistische mishandeling. Ik hoop je echter een idee te hebben gegeven van de weg en de richting. Tot slot wil ik je dit als aanmoediging meegeven: hoewel het leven met een narcist een fuik lijkt, is er aan te ontsnappen en is daarna nog een mooi leven mogelijk. Vertrouw in je diepste kern, je bent meer dan wat je is voorgespiegeld.

• Bron: Informatie uit deze blog is o.a. gebaseerd op het boek Herstellen van narcistische mishandeling van Iris Koops.
• Voetnoot: ik spreek in deze blog vaak over hij, als ik het over de narcist heb. Ik heb dit gedaan vanwege de leesbaarheid. Narcisme komt echter ook voor bij vrouwen.

Dit is mijn laatste artikel voor mijn zomerstop. Ik hoop in het najaar weer over wat ‘lichtere’ kost te gaan schrijven. Hoewel wat is licht? Dat is uiteraard heel subjectief ;). Wil je op de hoogte blijven van het verschijnen van nieuwe artikelen op mijn blogpagina, schrijf je dan in. Je ontvangt dan een e-mail met een persoonlijk bericht van mij zodra ik hier weer nieuw ‘leesvoer’ plaats. Ik wens je een fijne zomer!