Het koekoeksjong

Ben jij een koekoeksjong?

Het thema koekoeksjong in dit artikel kwam tot stand in een sessie die ik onlangs had. De persoon in kwestie en uiteraard noem ik geen namen, vertelde me over haar gezin van herkomst. Het gedrag, de normen en levensstijl stonden in groot contrast met die van haarzelf. Er is al veel geschreven over mensen die in het verkeerde lichaam zijn geboren, maar bij mijn weten nog niet zo veel over kinderen, die voor hun gevoel in het verkeerde gezin terecht zijn gekomen. Uiteraard is er het gezegde: “Ouders kies je niet, die krijg je.”

Ik noemde haar een koekoeksjong.

Een koekoek legt zijn eieren in het nest van andere vogels, bij voorkeur kleine zangvogels (http://anw.inl.nl). De koekoek is dus een luie vogel, maar dat terzijde. Hoewel de term koekoeksjong ook als betekenis heeft: “iets wat parasiteert” en “buitenechtelijk kind” is dat niet de betekenis waar ik op doel. Ik wil het hebben over het kind dat zich niet thuis voelt in het gezin waar het in opgroeit. Het kan op twee manieren buiten het ‘nest’ vallen. In beide gevallen gaat het echter niet fluitend door het leven.

Het eerste type is een kind dat zich emotioneel, intellectueel of qua interesses, ‘anders’ voelt. Het zijn kinderen die de andere gezinsleden voorbijstreven, overstijgen of van hun verschillen in hun ontwikkeling (van binnen of van buiten). Hierdoor ervaren ze een soort van vervreemding. Ouders kunnen zich soms (on)bewust wat minderwaardig voelen tegenover zo’n kind en hoewel menig ouder het zal ontkennen, kan er iets van jaloezie meespelen. Dit soort kinderen kunnen nog wel eens boodschappen krijgen als: “Voel jij je soms tegoed voor ons?” of “Waarom moet jij toch altijd opvallen?”. Onbedoeld wijst de ouder de ontwikkeling van het kind af omdat hij/zij zich wat bedreigd voelt.

Het tweede type koekoeksjong is vaak een kind dat juist minder goed functioneert in de ogen van de gezinsleden. Het kan misschien intellectueel minder goed meekomen, het beschikt over minder sociale vaardigheden, is gevoeliger, introverter en misschien wat angstiger dan de overige gezinsleden. Het is een kind dat veelal het stempel ‘probleemkind’ krijgt. Ouders voelen zich vaak wanhopig en machteloos tegenover dit kind. Al dan niet goed bedoelt zeggen ze dingen als: “Waarom ben jij niet meer als je zus?” of “Toen ik zo oud was als jij, studeerde ik en had ik ook nog een bijbaantje.”

In sommige gevallen kunnen beide types in één kind verenigd zijn.

Koekoeksjongen voelen zich onbegrepen en soms buitengesloten. Dit hoeft zeker geen opzettelijke daad van de ouders of eventuele broers of zussen te zijn. De gevolgen van die vervreemding zijn talrijk. Een kind of jongere (maar ook eenmaal volwassen kan dit nog naweeën hebben) kan zich faalangstig en onzeker over zichzelf gaan voelen. Hij/zij kan zich eenzaam en niet geliefd voelen. Het kan zichzelf (on)bewust gaan afremmen, onder druk gaan zetten of veranderen om er maar bij te horen.

-Dit doet denken aan het kind op school dat zich aan zijn omgeving probeert aan te passen om er bij te horen. Mensen zijn groepsdieren (althans de meeste) en het buiten een groep vallen is een traumatische en pijnlijke ervaring die vaak levenslange littekens achterlaat, ongeacht de plek van afwijzing. Het gezin, de school, of de voetbalclub-

Maar het kan zich ook uit het contact gaan terugtrekken, of negatief gedrag gaan vertonen. Want negatieve aandacht is nog altijd aandacht. Met andere woorden: vervreemding, afwijzing, onveilige hechting en een gemis aan verbondenheid zijn zo ingrijpend dat een mens zijn uiterste best doet om die gevoelens niet te hoeven voelen. Vandaar dat mensen copingstijlen en afweer ontwikkelen. Psychologische termen voor: “Ik ga me op zo’n manier gedragen dat ik de pijn niet hoef te voelen”.

Bekende coping- en afweermechanismen zijn:

• Het ontwikkelen van een kritische ouder (innerlijke stem): Mensen noemen dit ook wel eens de stem van hun geweten. De kritische ouder, ja het woord zegt het al, geeft op alles kritiek. Handig, want het houd je scherp zodat je in de ogen van anderen geen fouten maakt. Handig? Nou op de lange duur heeft het enkele ‘kleine’ nadelen. Je wordt van die constante stroom van kritiek niet vrolijk, beslist niet zekerder en misschien wel ronduit angstig.

• Het ontwikkelen van een schuldinducerende ouder (innerlijke stem). Heb je wel eens gehoord van het Florence Nightingale of moeder Teresa complex? Deze copingstijl zorgt ervoor dat je zelfs je grootste vijand kunt vergeven. Zouden we met deze copingstijl uiteindelijk dan toch de wereldvrede bereiken? Ik denk het niet. Deze mensen hebben begrip voor alles wat de ander hen aandoet. Waarom? Zodat ze niet verlaten worden. Een soort van braafste jongetje van de klas. Slim? Nee. Deze mensen gaan gebukt onder enorme schuldgevoelens, want alles is immers hun eigen schuld. Sorry, sorry en nogmaals sorry. Om te beginnen is dat niet gezond, echt, daar kan je ziek van worden. Het is niet goed voor je zelfbeeld en je wordt er ook niet gelukkig van. Want wat is het eindresultaat van je harde ploeteren voor vergeving. De ander toont je geen respect, gebruikt je en doet je op een dag beseffen: “In feite hoor ik nergens bij, want ze accepteren me alleen maar omdat ik alles pik.” (deze gedachte hoeft trouwens niet te kloppen, maar om daar achter te komen zullen ze eerst assertiever moeten worden).

• Vermijding: spreekt voor zich toch? Je sluit je op of af van je omgeving. Als je niks doet, kun je ook niks fout doen en ach, tegenvallen deed je toch al dus waarom nog je best doen om de ander van het tegendeel te overtuigen?

• Over-compenseren: natuurlijk kun je ook heel hard roepen dat je geen gevoelens hebt. Niets raakt je en ach, familie, hoe belangrijk is dat? Dieren verlaten toch ook hun nest om er nooit meer naar terug te keren. Met deze copingstijl lijk je een hele peer. Je straalt zelfvertrouwen uit, laat je niet uit het veld slaan en bent voor niemand bang. Klinkt eigenlijk best goed toch? Er is, je raadt het al, een kleine maar. Dit soort mensen zijn zo onafhankelijk (uit nood geboren) dat ze op relationeel vlak doorgaans de verkeerde keuzes maken of moeite hebben om zich te binden (waarachter doorgaans de angst van verlating schuil gaat).

Er zijn uiteraard nog meer coping- en afweerstijlen te noemen. Herken jij iets van jezelf in het koekoeksjong? Wil je meer weten over hoe jij je gewapend hebt tegen kwetsingen? Lees dan eens het boek: ‘Patronen doorbreken’, van Hanny van Genderen.

Koekoeksjongen die je misschien kent?

Het misschien wel meest bekende koekoeksjong is Jezus. Denk daar maar eens over na. Zijn vader, God, laat hem geboren worden in een timmermansgezin, op onbevlekt ontvangen wijze (geen idee hoe dat gaat). Een prachtig verhaal, daar hoef je niet gelovig voor te zijn en mooi verbeeld in de geweldige musical Jesus Christ Superstar. Een golden oldy, maar ik ken geen andere film die in feite het gevecht, de vervreemding en eenzaamheid van Jezus beter toont.

Een ander bekend koekoeksjong is Tommy, uit de gelijknamige cult musical Tommy, van de Who. Het nummer waarin Tommy hartverscheurend zijn behoefte bezingt om gezien en gevoeld te worden, plaats ik hieronder. Ik krijg er nog steeds kippenvel van als ik het hoor, zet het maar lekker hard. Tommy is het verhaal van een jongen die niet gezien wordt in een gezin waarin de ouders vooral met zichzelf bezig zijn. Hij hoopt door flipperkastkampioen te worden, alsnog een plekje in de wereld te bemachtigen. Een kijktip voor wie van muziek en goede songteksten houdt en een wat gedateerde retro-film geen probleem vindt. Vandaar dat ik niet het musicalfragment van youtube laat zien, blijft het tenminste een verassing.

Is er nog hoop voor een koekoeksjong. Ja. Volg je eigen pad, ontwikkel jezelf overeenkomstig wat het beste bij je past, heb jezelf lief en zoek mensen die je lief hebben om wie je werkelijk bent. Want: “Ouders krijg je, maar vrienden kun je kiezen”.

-beste lezer ben jij tevens ouder?. Ik heb je met dit artikel niet voor het hoofd willen stoten. De meeste ouders doen gewoonweg hun best en slagen daar meestal ook in. Kinderen kies je niet, die krijg je. Het kan dus zijn dat je een kind hebt gekregen dat in zoveel van jou verschilt dat je niet weet hoe het te begrijpen en te behandelen. Je hebt immers geen cursus psychologie gevolgd en dan nog … en dit klinkt misschien nogal heftig, maar soms kun je niet met je eigen kind klikken. Dat kan te maken hebben met je eigen jeugd (en eventuele pijn), met een verschil in temperament (een introverte ouder met een extravert kind en vice versa) of karakter. Het kan voortkomen uit een verschil in normen en waarden en het hebben van overtuigingen die je belemmeren in het accepteren van je kind zoals het is (bijvoorbeeld doordat je zelf met strenge normen bent opgevoed). Voel jij je vervreemd van je kind (ook al is dat misschien volwassen)? Praat met je kind hierover, durf kritisch naar jezelf te kijken en zoek eventueel samen hulp.-