Het gezicht van een narcist II

In dit tweede deel van mijn blog Het gezicht van een narcist toon ik je nog meer kanten van deze persoonlijkheidsstoornis. Waarom? Ik heb gemerkt hoe destructief de invloed van narcisme is voor de omgeving. Door de jaren heen heb ik veel cliënten ontmoet die getekend waren door het opgroeien bij een narcistische ouder, het hebben van een narcistische partner of het grootbrengen van een narcistisch kind. Aan hen draag ik dit artikel op, want het vraagt moed en inzicht om te onderkennen dat het niet aan jou lag en je los te maken van dat wat de grond onder je voeten vandaan sloeg.

Uiteraard is het ook zwaar om te lijden aan narcisme. Die erkenning probeerde ik in mijn vorige blog te geven, want niemand vraagt erom narcistisch te worden. Echter, ook de omgeving van een narcist heeft er niet (bewust) voor gekozen om met hem samen te leven.

Hoe weet je of er sprake van narcisme is en niet van een andere stoornis? Welke type partner zoekt een narcist en hoe bescherm je je tegen een narcist? Ik eindig dit artikel opnieuw met een link naar een bijlage die bestaat uit adviezen in de omgang met narcisten en ik link regelmatig naar artikelen voor diegenen die meer willen weten.

Waarom al die stampij over narcisme?

Narcisme herkennen en je er tegen beschermen? Hoezo? Is narcisme niet gewoon weer de zoveelste trend? Of een woord dat mensen gebruiken die jaloers zijn op mensen met macht? Wat is er zo schadelijk aan deze groep mensen?

De term wordt zeker misbruikt. En zodra iemand je lukraak voor een narcist uitmaakt, mag je best op je hoede zijn en je afvragen wat dat over de ander zegt. Narcisme staat op dit moment inderdaad erg in de belangstelling. Hoewel ik me afvraag of dat misschien zo lijkt, omdat ik er zelf voor deze blog veel onderzoek naar heb gedaan, want …

Wat je zoekt, zie je vaak het meest

Dat narcisten anderen psychologische schade berokkenen is een feit. Hieronder zal ik je een indruk geven:

• Een narcist geeft je het gevoel dat je gek bent.
• Een narcist geeft je het gevoel dat je nooit iets goed kunt doen.
• Een narcist speelt mensen tegen elkaar uit.
• Een narcist gebruikt wat je hem vertelt tegen je.
• Een narcist wil dat alles om hem draait.
• Een narcist geeft je geen ruimte om dat te doen wat je zelf wilt.
• Een narcist vernedert je, ondermijnt je, scheldt je uit en maakt je verwijten.
• Een narcist trekt al het succes naar zich toe.
• Een narcist zegt nooit sorry.
• Een narcist geeft je overal de schuld van.
• Een narcist manipuleert en bespeelt je.
• Een narcist kan in enorme en onvoorspelbare woede ontsteken.
• Een narcist wil je bezitten, is achterdochtig en jaloers.
• Een narcist kent geen grenzen, accepteert geen nee.

Zoveel vormen van narcisme dat je erin verdwaalt

In de literatuur en op internet duizelt het van de termen. In mijn vooronderzoek merkte ik dat hier verwarring over bestaat. Laat ik proberen het een beetje te ontwarren. Als je leest over ‘verborgen narcisme’, dan is dat vergelijkbaar met ‘sensitief’ narcisme en ‘vrouwelijk’ narcisme en heeft het veel overlap met het ‘angstig’ narcisme uit mijn vorige blog. Laten we dit groep I noemen. Tot groep II reken ik ‘openlijk’ narcisme, dat ook bekend staat onder de naam ‘grotesk’ narcisme en ‘mannelijk’ narcisme. Zij hebben het meest gemeen met het ‘depressief’ narcisme, waarover ik eerder schreef. In de hoeveelheid informatie die te vinden is, zijn wel kleine nuanceverschillen tussen de termen onderling. Maar voor het begrip van narcisme is het makkelijker ze in bovenstaande twee groepen in te delen.

Narcisme en temperament

Het verschil tussen deze twee groepen is, naast de verklaring vanuit de opvoeding uit mijn vorige blog (link), te begrijpen vanuit een verschil in temperament (introvert versus extravert), sociale vaardigheden en ‘vrouwelijke’ versus ‘mannelijke’ kenmerken. Deze laatste twee termen zoals ik ze hier bedoel, duiden niet op het geslacht, maar op energie en eigenschappen. Zo zijn typische ‘mannelijke’ eigenschappen openlijke dominantie en agressie. Mannelijke energie wordt geassocieerd met kracht, terwijl vrouwelijke energie in verband wordt gebracht met rust en stilte. Op dezelfde wijze wordt extraversie gezien als een mannelijke eigenschap en introversie en passieve agressiviteit als een vrouwelijke. Naar mijn idee is dat onjuist, maar wie ben ik, en is het meer een historisch gegeven dat van vrouwen verwacht wordt dat ze zich ondergeschikt en geremd gedragen, terwijl mannen aanwezig en bepalend ‘behoren’ te zijn.

Vrouwelijke versus mannelijke narcisten

Naar narcisme bij vrouwen is nog niet veel onderzoek gedaan. Waarschijnlijk, omdat het minder voorkomt en mogelijk ook, omdat vrouwen nog steeds minder vaak maatschappelijk hoge functies vervullen, waardoor de gevolgen van hun narcistische eigenschappen minder mensen treffen. Denk daarbij gerust weer aan president Trump. Zijn beslissingen hebben gevolgen voor de wereld. Ook een narcistische baas kan met zijn willekeurige regime, woedebuien en impulsieve en opgeblazen beleid een heel bedrijf om zeep helpen. Toch laat op individueel niveau het hebben van een narcistische moeder een leven lang littekens achter, die soms zelfs in latere generaties nog voelbaar zijn. Je vindt hierover meer, in mijn blogreeks: De verborgen weeskinderen.

Grotesk narcisme komt waarschijnlijk meer bij mannen voor dan bij vrouwen en kenmerkt zich onder andere door dominantie, directe agressie en een openlijk opblazen (zoals: eigen prestaties aandikken, gesprekken domineren, steeds de discussie zoeken, hoge eisen stellen en anderen devalueren). Er is echter een vrouw die de meesten van jullie wel kennen en die, nu ik er zo over nadenk, wel eens een voorbeeld zou kunnen zijn van grotesk narcisme bij vrouwen en dat is mevrouw Thatcher (de eerste Britse vrouwelijke premier).

Een vrouwelijk narcist zal echter meestal meer sensitieve kenmerken vertonen. Ze toont zich sociaal wenselijk, zorgzaam en geïnteresseerd. Ze blaast zich op door zich te beklagen. Bijvoorbeeld over dat niemand haar ziet of begrijpt of dat iedereen tegen haar is. Ze uit haar woede eerder op een passief-agressieve manier: bijvoorbeeld door verwijten te maken, steken onder water te geven en te kleineren. Ze oefent haar macht uit door te manipuleren en te saboteren. Een must read voor elke dochter die opgroeide bij een narcistische moeder is het artikel: Er kan er maar een de leukste zijn.. Het artikel De typisch vrouwelijke narcist belicht narcisme bij vrouwen vanuit het perspectief van een partner.

Let wel, sensitief narcisme komt dus ook bij mannen voor. Het zijn de jongens die maar geen man willen/kunnen worden. Ze falen voortdurend, tonen geen karakter, leggen de schuld buiten zichzelf en verschuilen zich als het ware achter de rokken van hun moeder. Ze tonen zich in contact zacht, sociaal en welwillend en doen vaak onder druk de ene belofte na de andere op beterschap. Helaas komen ze deze zelden of slechts voor korte tijd na. Ze manifesteren zich eerder als slachtoffer van de maatschappij, dan als ‘narcistische’ dader, zoals de ‘groteske’ narcist. Deze laatste zal openlijk lak hebben aan wat anderen van hem denken en de gevoelens van de mensen die hij kwetst.

Wil je meer weten over sensitief narcisme: lees dan deze blog.

Verschillen en overlap met andere (persoonlijkheids-)stoornissen

Narcisme vertoont nogal wat overlap met andere persoonlijkheidsstoornissen en soms kan een narcist ook daadwerkelijk kenmerken vertonen van andere stoornissen. De verschillen op een rijtje:

De antisociale persoonlijkheid. Waarschijnlijk komt zowel de antisociale persoonlijkheidsstoornis als narcisme voort uit een instabiele basis. Beiden hebben de neiging zich op te blazen. Een narcist doet dit echter om zichzelf te beschermen. Iemand met een antisociale persoonlijkheid doet als een middel voor persoonlijk gewin. In de praktijk komt het op het slachtoffer hetzelfde over, maar de intentie is anders. Een narcist is niet tegen anderen, zolang ze hem ter wille zijn en zijn instabiele basis niet bedreigen. Een antisociale persoonlijkheid beleeft er plezier aan anderen te misbruiken, gewoon omdat hij het kan.

De borderline persoonlijkheid. Beiden ervaren ernstige problemen in het aangaan van stabiele relaties, tonen extreme en sterk wisselende stemmingen en beiden komen waarschijnlijk voort uit een instabiele basis. Echter, een narcist maskeert en overschreeuwt zijn instabiele basis en reageert zijn frustraties af op anderen, terwijl iemand met een borderline persoonlijkheid haar onzekerheid juist toont en haar frustraties uiteindelijk op zichzelf richt.

Zo komen suïcide pogingen veel voor onder mensen met een borderline persoonlijkheidsstoornis. Onder narcisten zijn ze zeer zeldzaam. Ze kunnen hooguit geuit worden als dreiging en manipulatie. Een uitzondering hierop zijn de suïcides die volgen na gezinsmoord. De man die zijn vrouw en kinderen vermoordt en vervolgens zichzelf van het leven berooft,  heeft, volgens Martin Appelo (schrijver van Een spiegel voor narcisten), vaak ‘angstige’ narcistische eigenschappen. Bij verlating kan de narcistische woede exploderen in: “Als ik je niet kan hebben, krijgt niemand je.”

De theatrale persoonlijkheid. Misschien zou je juist hiermee overlap verwachten. Iemand met een theatrale persoonlijkheid is echter zo opvallend onecht dat je er makkelijk doorheen prikt. Een narcist zet juist een erg geloofwaardige show neer. Hij kan een redder zijn, een wijs man, een zorgzame vader, een hulpbehoevend kind of slachtoffer. Als hij denkt dat hij daarmee bij zijn instabiele basis weg zal blijven en aandacht zal genereren, zal hij die rol met verve spelen. Hij is niet oppervlakkig of meegaand. Hij durft dwars te liggen en geeft zijn spel diepgang. Het is meer een intellectueel slimme rol dan die van verkleedpop of ‘Drama Queen’.

Autisme. Ook hierover is vaak, zelfs onder psychologen, verwarring vanwege de, op het eerste gezicht, overlap in kenmerken:

• Beiden tonen onvoorspelbare woedebuien, gebrekkige wederkerigheid en problemen in het relationele verkeer. Iemand met autisme ervaart echter woede als hij overprikkeld raakt of als zijn vaste structuur bedreigd wordt. Een narcist voelt woede als zijn eigenwaarde bedreigd wordt, als hij denkt afgewezen of verlaten te worden.
• Iemand met autisme vindt het lastig om emoties te begrijpen en te weten welk sociaal gedrag een situatie vraagt. Hij is echter bereid om dit te leren en vindt het vreselijk als hij een ander kwetst. Iemand met narcisme heeft goede sociale vaardigheden en veinst interesse en empathie om zijn doel te bereiken, maar hij zal niet onder de indruk zijn van de gekwetste gevoelens van een ander. Hij weet zelfs met gemak de situatie om te keren en de schuld bij de ander (terug) te leggen.
• Iemand met autisme verlangt naar vriendschappen en een gelijkwaardige verbinding Hij is in relaties trouw en loyaal en de vriendschappen zijn blijvend. Iemand met narcisme vindt werkelijke verbinding bedreigend en streeft geen gelijkwaardige relatie na. Hij verlangt naar aandacht, hulp of applaus. Relaties kenmerken zich door een aantrekken en afstoten en zijn nooit van lange duur of diepgaand.
• Het is echter mogelijk dat iemand aan beiden lijdt. Mensen met autisme hebben vaak zoveel afwijzing te verduren gehad dat ze een scherm van narcistische coping hebben opgeworpen. Aan de andere kant zijn er narcisten die zich beroepen op hun autisme als verklaring voor hun relatieproblemen.

Het verschil? Dat is een kwestie van aanvoelen. Als je de indruk hebt dat iemand je probeert te manipuleren door alles aan zijn autisme te wijten, dan is zijn narcisme waarschijnlijk sterker dan de beperkingen van zijn autisme. Als iemand je corrigeert, voel dan eens na of dit gebeurt vanuit een behoefte aan nauwkeurigheid en duidelijkheid (autisme) of vanuit de behoefte je te domineren en controleren (narcisme).

hier lees je meer over de verschillen tussen narcisme en autisme.

De narcist en zijn partner

In mijn vorige blog vertelde ik al iets over de kenmerken van partners van narcisten. Ik wil hier iets dieper op ingaan. Vrouwen en soms ook mannen verzuchten in mijn praktijk wel eens: “Waarom kies ik toch altijd voor partners die me slecht behandelen?”

We herhalen vaak wat we van huis uit kennen, oftewel de ‘patronen’ uit onze jeugd. Waarom? Omdat we het bijvoorbeeld gewend zijn en het dus vertrouwd voelt om genegeerd te worden, om altijd maar sterk of zorgzaam te moeten zijn, om uitgescholden en vernederd te worden. We denken of hopen dat het ons ooit lukt om het patroon te doorbreken. Hoe? Door een partner te kiezen die hetzelfde doet en door heel hard je best te doen de relatie ditmaal wel te laten slagen. Veel overlevers van een problematische jeugd hebben zich er bewust of onbewust van overtuigd dat het aan hen lag. Het is voor een narcist uitermate aantrekkelijk om een relatie aan te gaan met iemand die hem alles geeft, zichzelf wegcijfert, niets vraagt, enorm zijn best doet en bij problemen zichzelf de schuld geeft (of laat geven). Daarnaast speelt zelfbeeld een rol.

Als je vindt dat je niet beter verdient, vind je ook niets beters

De hierboven beschreven kenmerken vallen onder het persoonlijkheidstype codependent. Een relatief nieuw begrip dat nog niet is opgenomen in de DSM V (classificatiesysteem van de psychologie). Ik merk echter dat mensen met deze kenmerken vaak een relatie aangaan met een narcist. Herken jij je in bovenstaande beschrijving, dan vind je een zee aan informatie op deze website

Ook mensen met een hoogsensitieve persoonlijheid zien we vaak als partner. Ze vullen de narcist goed aan, doordat ze goed ‘aanvoelen’ wat een ander voelt. Een narcist is afgesloten van zijn eigen diepere emoties. Deels, omdat hij nooit geleerd heeft contact met zichzelf te maken, deels, omdat het een prima bescherming is tegen ‘oerpijn’ uit de instabiele basis. Helaas krijgt de HSP-partner geen wederkerigheid terug en wordt zijn gevoeligheid ingezet als ‘middel’ voor de narcist. We zien dat deze partners op den duur volledig overprikkeld en uitgeput raken, omdat ze geen ruimte voor zichzelf krijgen en zich niet kunnen afsluiten voor de ander.

‘Groteske’ en ‘depressieve’ narcisten hebben vaak een partner die kenmerken vertoont van iemand met een borderline of theatrale persoonlijkheidsstoornis (de voetbalvrouw) en autisme. Waarom is dat?

Een ‘groteske of depressieve’ narcist zoekt graag een kwetsbare partner uit. Enerzijds, omdat dit de kans op aanbidding vergroot, anderzijds, omdat deze partner makkelijker te controleren is. Een narcist wil immers niet in iemands schaduw staan. Er is echter ook op een dieper niveau herkenning. Beiden hebben doorgaans in hun jeugd veel meegemaakt. Ze herkennen in elkaar het ‘anders’ zijn en een geschiedenis van afgewezen worden.

-Misschien dat daarom goeroes zo aantrekkelijk zijn voor mensen met een traumatisch verleden of kwetsbare persoonlijkheid. De goeroe is doorgaans een lotgenoot, maar dan van het type: “Ik heb alles overwonnen en toon je de weg!” Op zich is daar niets mis mee en niet elke helper is een narcist. Er zijn onder helpers veel mensen van het type codependent, HSP en altruïsten. Als iemand zich echter als leider en redder opwerpt en geen tegenspraak of eigenheid duldt: kijk dan uit!-

Even checken

Tot slot vind je hieronder een lijst van tactieken die narcisten in relaties gebruiken:

• “Dat denk je maar”: hierbij geeft hij je het idee dat je het verkeerd ziet of dat iets helemaal nooit gebeurd of gezegd is. Hij herschrijft een gebeurtenis of jouw woorden totdat ze passen in zijn scenario.
• “Schaam je!”: het gebeurt doorgaans subtiel en het kan jaren duren voordat je het in de gaten krijgt. Hij kan bijvoorbeeld ‘babytaal’ of kooswoordjes gebruiken die in feite kleinerend zijn. Andere voorbeelden van ondermijnend en schaamte inducerend gedrag zijn: je ‘onvolwassen’ noemen, of zeggen: “Je bent toch geen klein kind meer!”, in de lach schieten als je iets vertelt, vraagt, of emoties deelt, de ander kleineren door te beweren dat hij dom, gek, overgevoelig of te emotioneel is.
• Verandering van onderwerp: als je een narcist aanspreekt op zijn gedrag en de waarheid te dichtbij dreigt te komen, dan zal hij van onderwerp veranderen. Bijvoorbeeld: door een tegenaanval, door hevig emotioneel te reageren, door naar een ander onderwerp over te gaan of door te gaan knuffelen.
• “Anderen zeggen”: om zijn eigen geloofwaardigheid te verhogen, de discussie te winnen of om jouw gevoelens te ondermijnen, zal een narcist het niet schuwen om verhalen van anderen erbij te halen (en dat hoeft niet eens te kloppen).
• Projectie. Dit is: het toekennen van gevoelens, gedachten en gedrag aan een ander. Bijvoorbeeld: hij beschuldigt jou van ontrouw, terwijl hij zelf een geheim Tinderaccount heeft. Hij zegt dat je niet van hem houdt, terwijl hij zelf aan zijn gevoelens twijfelt. Het doel hiervan? Zo kan de narcist zijn eigen gevoelens en onzekerheden ontkennen.

Een narcist ziet overal wolven in schaapskleren, behalve in zijn spiegelbeeld

Schelden en pijnplekken. Een narcist is goed in het vinden van jouw pijnplekken. Ben jij ooit gepest? Heb je iets meegemaakt wat nog steeds gevoelig ligt? Is er een eigenschap waar je een hekel aan hebt of iets waar je juist veel waarde aan hecht? De narcist vindt het en zal het tegen je gebruiken. Geef jij je grenzen aan, dan ben je een kenau. Heb je een slechte relatie met je moeder, dan ben je ‘net’ je moeder.

Een narcist is iemand die je de hemel belooft en je de hel laat ervaren

Tot besluit de beloofde link: Help ik leef samen met een narcist, met tips voor iedereen die met een narcist leeft en daar niet bij weg kan of wil.

Dit is waarschijnlijk mijn laatste blog voor de zomer, maar in september ben ik zeker weer terug met nieuwe onderwerpen. Wil je daarvan op de hoogte gehouden worden? Vul dan hieronder je gegevens in en je krijgt automatisch een e-mail in je postvak zodra er een nieuwe blog verschijnt.