Ik ben toch niet gek ?! Nee, dat ben je niet en bovendien, wat is gek? Gek is: anders zijn en er zijn zoveel mensen anders, dat het eigenlijk heel gewoon is. Los daarvan is het hebben van psychische klachten allerminst gek. Mijn motto: “Als iets veel voorkomt, dan is het normaal.” Wat niet hetzelfde is als wenselijk of fijn natuurlijk. Toch is dit een vraag die menigeen bezighoudt en niet alleen de mensen die mij bezoeken. Vandaar dat ik voor de zomervakantie en dus mijn blog-stop, mijn gedachten eens over het concept ‘gekte’ wilde laten gaan.
Laat ik voor de liefhebber eens met wat cijfers komen:
- Het aantal mensen in Nederland met een stemmingsstoornis wordt geschat op 800.000.
- Het aantal mensen met een angststoornis zou ongeveer 1,1 miljoen zijn.
- Overspanning en burn-out zou in 2011 bij ongeveer 90.600 mensen voorkomen. Ik neem aan dat in 2017 deze cijfers niet heel wezenlijk zijn veranderd.
Tel deze cijfers bij elkaar op (bedenk dat er elk jaar veel lijders bijkomen) en reken maar uit: je bent niet alleen! Neem deze cijfers in gedachten met je mee als je binnenkort naar een feestje of theater gaat en je zult ineens met andere ogen naar je medemens kijken.
Wat is nu eigenlijk gek?
Het hebben van psychische klachten of voor mijn part een psychische stoornis, is dus niet gek. Het komt heel veel voor, net als een griepje en dat is ook niet gek. Niet alleen ons lichaam maar ook onze geest is kwetsbaar. Daarbij: het leven is zwaar. We worden blootgesteld aan zoveel dreigende factoren: lawaai, ruzie, verlies, ziekte, geweld, misbruik, et cetera. Toch worden we geacht ‘gewoon’ te ‘blijven’ functioneren. Wie heeft dit bedacht? Wij Nederlanders zijn meesters in het ‘normaal’ doen. Misschien komt het door ons vlakke landschap, met altijd wel ergens flinke tegenwind. Wie zeurt daar nou over? Hoewel, klagen kunnen we dan weer als de beste. Over het weer, over pijntjes of de kosten van een brood, maar als je een Nederlander vraagt hoe het gaat, dan verwacht de Nederlander: “Goed, alleen een beetje druk!” En pakt het antwoord anders uit, dan heeft de gemiddelde Nederlander al een advies of oplossing geformuleerd voordat het probleem goed en wel uit de doeken is gedaan. Of hij onderbreekt zijn wat somberende medemens met een opmerking over het weer of dat de tante van die en die, daar ook last van heeft gehad en besluit het gesprek met: “Je ziet er anders goed uit!”
Tja, wij Nederlanders zijn een beetje bang voor gek. Doe maar normaal dan doe je al gek genoeg!
Toch kan bij iedereen de gekte toeslaan. Sommigen worden gek geboren, anderen gek gemaakt en een enkeling kiest ervoor om gewoon lekker gek door het leven te gaan. De meesten verbergen hun gekte echter het liefst achter een geslaagd burgerlijk bestaan. Alleen na wat teveel wijn of biertjes sijpelt de gekte naar buiten. Dat noemen we dan Carnaval, de derde helft of de wekelijkse borrelmiddag.
Ook een ‘sterke fietser’ is gevoelig voor blessures
Beschermende factoren
Het hebben van een baan, hobby, familie, vrienden, partner, geld, onderdak en een huisdier, beschermen ons tegen psychische klachten. Onze sociaal economische status speelt dus een rol, net als zingeving. Iemand die het gevoel heeft goed bezig te zijn, daarvoor emotionele en materiële waardering krijgt en deze kan inzetten om zijn leven nog leuker te maken, staat steviger in zijn schoenen.
Belastende factoren
Niemand heeft zijn leven volledig in de hand. Soms stapelen heftige levensgebeurtenissen zich gewoon op. Daarbij wordt niet iedereen met evenveel draagkracht, gezondheid en steun geboren. Sommigen beginnen dit leven al met een aaneenschakeling van tegenslagen en gemis. Het is dan helemaal niet gek dat je vroeg of laat emotioneel en of fysiek om kiept.
Het leven belast ons flink. Het enige wat naar mijn idee ons nog erger belast, is onze veroordeling van onszelf. Bij heel veel cliënten kom ik dat zelfverwijt tegen. Ze geven zichzelf de schuld van hun klachten, onzekerheid en disfunctioneren. Ze zien het als falen, zwakte, gekte en ze geven zichzelf dagelijks op hun kop: “Ik ben een loser, een watje, een zielig geval, een mislukkeling!”
Fout! FOUT! Je bent gewoon een mens die in de oorlog, want het leven is soms een behoorlijke strijd, gewond is geraakt. Wat niet wegneemt dat je een geweldige soldaat bent!
Draagkracht versus draaglast
Ik had ooit een cliënte in behandeling die depressief was en stijf (ook letterlijk) van de lichamelijke klachten stond. Ze begreep niet hoe dat kwam. Ik besprak met haar de gebeurtenissen in haar leven en bij elke gebeurtenis pakte ik een attribuut uit mijn kamer en legde die op haar schoot. Een paar kussens, wat boeken, een wasbakje, een klapper enzovoort. Ze verdween op een gegeven moment volledig achter die stapel en toen … viel de stapel met een klap op de grond. Ik zei: “… en dat is nu precies wat er met jou gebeurd is.”
In mijn boek Depressie als beste vriend ga ik dieper in op de begrippen draaglast en draagkracht.–
Waarom vinden we gek, gek?
Opvoeding is heel bepalend bij de ontwikkeling van overtuigingen en normen en waarden. Niet alleen de opvoeding door onze ouders draagt daaraan bij, maar ook de maatschappij. In onze cultuur, in ons denken, heerst het gedachtegoed van: ‘doe maar normaal’ en ‘sterk en flink’ zijn.
Daarnaast denk ik dat het veroordelen van ‘anders’ zijn of ‘kwetsbaarheid’ in ons mens zijn of beter in onze biologie zit. Wij zijn overwegend groepsdieren. We willen bij de groep horen, omdat we weten dat we daarmee onze overlevingskansen vergroten. Niet als bescherming tegen mammoets, maar tegen het moderne ‘geweld’ van alledag. Ziekte en afwijkingen kunnen uitstoting tot gevolg hebben. Door gek, gek te vinden proberen we misschien onbewust de groep sterk te houden en leren we onszelf aan geen afwijkend groepsgedrag te vertonen.
Waarom zijn we bang voor ‘gekte’?
Wij zijn, zoals ik schreef, bang voor uitstoting of afwijzing. Vandaar dat we ons ‘anders zijn’ en onze emoties vrezen en ze zo min mogelijk uiten.
Velen hebben bovendien niet geleerd hoe met emoties en kwetsbaarheid om te gaan. Als Nederlanders kennen we vooral ‘niet klagen maar dragen’ als coping. Als deze niet meer voldoet, voelen we ons machteloos en dat maakt ons bang.
Misschien verklaart dit wel deels waarom zoveel mensen met psychische klachten op onbegrip stuitten en zich eenzaam voelen. Zoals ik in het artikel over de kracht van het hart schreef, zijn veel mensen geneigd om de problemen van een ander op te lossen, te omzeilen, weg te wuiven, dan wel het ‘probleemgeval’ mijden (totdat die zich beter voelt). Waarom ze dat doen? Ik vermoed voor een groot deel uit angst. Ze voelen zich onhandig met de emoties en problemen van de ander en dat geeft hun een vervelend en machteloos gevoel. Daarnaast confronteert het hen misschien ook met zichzelf.
Die ander dat ben ik of had ik kunnen zijn.
Alle gekte is universeel; alleen heet het soms anders
Toen ik aan mijn opleiding psychologie begon maakte ik kennis met het classificatieboek DSM III (inmiddels zijn we al toe aan nummer V). Ik noem het nog steeds met enige spot de bijbel van de psychologie, omdat noch de bijbel noch dit boek op harde feiten berust en voor een deel gebaseerd is op waarneming en heersende overtuigingen. Zo staat er in een oude DSM dat homoseksualiteit een parafilie is: een seksuele afwijking. Deze overtuiging is gelukkig al lang geleden geschrapt.
Uiteraard is de DSM ook gebaseerd op onderzoek. Echter, onderzoek is gebaseerd op waarneming en onze waarneming wordt gekleurd door ons geloof en de heersende moraal van wat normaal is.
Bij het doorploeteren van het boek heb ik bij veel stoornissen gedacht dat ik er ook last van had en ik was niet de enige. Veel studenten denken dat. Het is een manier van oefenen in herkennen. Je bent zelf als het ware je eerste cliënt. Het zegt echter ook iets over hoe wijdverbreid de symptomen zijn die beschreven worden. Hoe ‘gewoon’ eigenlijk.
De DSM spreekt van een ‘psychische stoornis’ als je aan een bepaalde cocktail van symptomen voldoet. Het is een beetje een ongelukkige mix, want de ene depressie is de andere niet. Je kunt niet spreken van een autist alsof het een diersoort betreft, want de verschillen tussen mensen met autisme zijn net zo groot als … de verschillen tussen mensen in het algemeen. Ze hebben toch overeenkomsten? Klopt, maar ook veel verschillen en als ik je zou vertellen wat de kenmerken van autisme zijn, dan zou je jezelf in het een en ander herkennen.
Wat is nou het punt dat ik wil maken? Is de DSM waardeloos en psychologie goochelarij? Uh, nee! De DSM levert de gezondheidszorg een redelijk overzichtelijke en duidelijke taal. Hierdoor kunnen we onderling, als collega’s, gemakkelijker communiceren en betrekkelijk eenvoudig onze cliënten uitleggen wat hen mankeert. Daarbij helpt vereenvoudiging van een psychologisch probleem tot het komen van een behandelplan en dus aanpak. Want zouden we het net zo complex maken als degene die er aan lijdt dat in zijn hoofd doet, dan zaten we samen met de handen in het haar. Ik wil slechts het punt maken dat gekte vooral een kwestie is van hoe je er tegenaan kijkt. Wat wij bijvoorbeeld in het westen een psychische stoornis noemen, wordt in sommige andere culturen gezien als wijsheid (een Sjamaan die met geesten praat) en in weer andere denken ze dat iemand door een geest ‘bezeten’ wordt.
Een cliënte van mij komt uit Somalië. Ze vertelde me dat ze haar psychische klachten niet kon bespreken met de Somaliërs uit haar omgeving, omdat ze het niet zouden begrijpen. Ik vroeg haar of er in Somalië dan geen depressies voorkwamen. Ze antwoordde dat dit en andere klachten wel degelijk bestonden, maar dat ze gezien werden als een vorm van ‘bezetenheid’. Waarop ik opmerkte dat ze dan maar moest vertellen dat ze ‘bezeten’ was en ik een ‘geest-uitdrijver’ was. We hebben er hartelijk om gelachen.
Gekte is een visie
In de artikelen over omdenken sprak ik al over de subjectiviteit van een probleem. Wat voor de ene persoon een probleem is, is voor de ander een keuze, een uitdaging, een mogelijkheid of zelfs een oplossing. Sommige mensen vinden eenzaamheid een probleem, anderen kiezen ervoor. Sommigen zijn ongewild kinderloos, anderen zijn gewild kinderloos. Het hebben van een saaie baan is voor de een belastend, omdat hij zingeving zoekt, voor de ander niets meer dan een bron van inkomsten om te doen wat hij wil. ADHD kan een beperking zijn maar ook een bron van creativiteit voor bijvoorbeeld een cabaretier. Je begrijpt mijn punt hoop ik.
Uiteraard heeft de maatschappij en de directe sociale omgeving ook een mening over wat een probleem is. Een autistische man met een voorliefde voor vissen kan zelf geen probleem ervaren, maar zijn vrouw mist zijn gezelschap. Een schizoïde man kan zich terugtrekken in zijn eigen flat en vervuilen. Zijn buren kunnen daarvan overlast hebben en de politie inschakelen (Niet voor niets zijn er zelfs televisieprogramma’s aan verzamelwoede en vervuiling gewijd).
Maar wat is dan wel een probleem?
Als jij iets als een probleem ervaart, dan is het een probleem. Daarnaast hanteren we in de psychologie de volgende regel: als iemand een gevaar voor zichzelf is of voor zijn omgeving, dan is dat een probleem. Deze definitie betekent ook dat je probleem daarin kan liggen, dat de persoon van wie je houdt geen probleem ervaart, maar jij wel! Het is dan aan jou, misschien wat oneerlijk, om daarmee te leren omgaan.
Een probleem hebben is dus niet hetzelfde als gek zijn. Gekte bestaat niet en is slechts een oordeel. Het zegt alles over de normen die je hanteert en niets over je medemens. Ik hoor je al denken (is dat gek?): hoe zit het dan met mensen die dingen horen en dingen zien?
Een waan en hallucinatie kan verschrikkelijk beangstigend zijn. Ik vermoed dat iedereen die daar angstig van wordt het als een probleem zal zien. Toch is er ook een ‘kleine’ groep mensen die hun wanen of hallucinaties op opmerkelijke wijze hebben weten in te passen in hun leefstijl. Programma’s als ‘Paradijsvogels’ en ‘De etalage’ laten die geslaagde ‘vreemde vogels’ in hun natuurlijke habitat zien. Mooi! Mensen die weten te leven met iets wat voor menigeen een probleem zou zijn.
Maar Nicole, als ik een probleem heb, neem je me dan wel serieus?
Ja. JA! Absoluut, hoewel ik je er misschien een beetje mee zal plagen als je dat kunt verdragen.
Een mens lijdt onder de dingen die hij niet begrijpt.
Ik heb steeds gesproken over problemen en hoe je eigen visie daarop iets tot een probleem kan maken. Iemand die somber is en de deur niet meer uit wil, iemand die angstig is en de deur niet meer uit durft, iemand die nachten wakker ligt, zichzelf dood lijnt, zichzelf verwondt, stemmen hoort, dingen ziet (die anderen niet zien) of niemand dichtbij durft te laten komen terwijl hij aan de eenzaamheid kapot gaat … zo iemand lijdt met een grote L.
Niemand zou moeten lijden aan zichzelf, aan een ander of aan het leven. Ik kan nog legio voorbeelden opnoemen en heb denk ik in al mijn eerdere blogs voorbeelden gegeven van wat lijden is. Lijden is pijn. Wie lijdt heeft een probleem dat hem boven het hoofd is gegroeid. Wie lijdt is niet gek, maar heeft wel dringend hulp nodig. En uit lijden komt vroeg of laat de vraag:
Geef me de moed te veranderen wat ik kan veranderen. Geef me de wijsheid te accepteren wat ik niet kan veranderen. Geef me inzicht het verschil tussen beiden te zien. (Franciscus van Assisi)
Wil jij meer over ‘gekte’ lezen? Doe dan eens gek en schrijf je in voor mijn blog. Dan hou ik je op de hoogte van het verschijnen van een nieuw artikel. Mocht je interesse hebben in het blogboek ‘Ik ben toch niet gek ?!’, dan vind je hier meer informatie.
Geef een reactie