Enige tijd geleden vroeg een cliënt mij: “Hoe weet je of je iets verwerkt hebt?” Ik vond dit een fantastische vraag, want inderdaad, wat is verwerking eigenlijk? We verlangen naar verlossing van dat wat ons bezet, dat wat onze nachten ondraaglijk maakt en ons overdag belemmert. We willen weer kunnen ademen, ontspannen en niet langer het gevoel hebben dat ons hart in een bankschroef zit. Vandaar dat ik in deze blog op twee vragen antwoord probeer te geven. Hoe verwerk je iets en hoe weet je of je iets verwerkt hebt.
Gewoon doorgaan
Zit het in onze aard? De Nederlander in het beeld van de sterke fietser, die ook bij storm tegen de wind in beukt. Wij Nederlanders hebben een mentaliteit van ‘niet klagen maar dragen’ en ‘gewoon doorgaan’. Hieraan zitten goede kanten. Alleen werkt dit niet als het om gevoelens gaat, laat staan om traumatische ervaringen.
Wij zijn dijkenbouwers en aanpakkers. Bouwen we echter een dijk om onze gevoelens tegen te houden, dan zullen deze verergeren of andere vormen aannemen. Ook het aanpakken van onze gevoelens werkt nog wel eens averechts. We benaderen onze gevoelens als vuilnis en willen er het liefst korte metten mee maken door ze bij het afval te zetten.
Gevoelens als golven
Paul Loomans vergelijkt in zijn boek Goed gevoel (2016) onze emoties als golven. Zoals een golf stijgt om vervolgens weer te dalen, zo doen onze emoties dat ook, mits we ze toestaan deze beweging te maken. Velen van ons zijn echter bang voor bepaalde emoties. Zodra een emotie de kop opsteekt, grijpen we in met ons hoofd. We proberen de emotie weg te drukken. Hier hebben we een reeks van methodes voor.
- We zoeken afleiding (poetsen of een andere vorm van ‘druk’ zijn, televisie, telefoon, drank, sigaretten, drugs)
- We proberen de gedachte die bij de emotie hoort te relativeren. “Zo erg is het niet dat …“
- We ontkennen of verdringen de emotie. “Ik ben gewoon een beetje moe.”
- We problematiseren de emotie. “Hier kom ik nooit meer uit. Dit is niet normaal!”
- We spreken onszelf streng toe.”Kom op, stel je niet aan, doe niet zo kinderachtig!”
- We somatiseren onze emoties oftewel we vertalen ze naar lichamelijke klachten.”Dokter ik heb zo’n druk op mijn borst, pijn in mijn buik en ik slaap zo slecht!”
Des te harder we proberen in te grijpen in onze emoties, des te langer ze duren en heftiger ze worden. Stel je eens voor dat je aan het strand bent. Aan de ene kant is zand en aan de andere kant een betonnen wal. Waarop zal de zee het hardst beuken?
Gevoelens erkennen
Verwerking begint bij het erkennen van onze emoties en gevoelens. Hierbij kan eventueel de focusoefening uit mijn blog Leven in het nu behulpzaam zijn. Stel je een emotionele ingrijpende gebeurtenis voor als een lichamelijk letsel. Een arts zal niet onmiddellijk een pleister op een wond plakken. Hij zal eerst het letsel met aandacht bekijken. Om wat voor letsel gaat het? Is het oppervlakkig, ligt er een diepere breuk aan ten grondslag of is er schade aan het binnenweefsel? Is toedekken verstandig of moet het eerst goed schoonbloeden, moet het ontsmet of gehecht worden?
Om iets te kunnen verwerken, moeten we eerst vanuit rust en liefdevolle aandacht onderzoeken wat er met ons aan de hand is. De volgende vragen kunnen je daarbij helpen:
- Welke emoties ervaar je? Wat houdt je bezet? Wat zit je in de weg?
- Probeer ze een naam te geven.
- Houden deze emoties verband met een gebeurtenis of situatie uit het nu of uit het verleden?
- Onderzoek eens wanneer je deze emoties voor het eerst hebt ervaren?
- Hoe zag je leven er toen uit? Wat speelde er en hoe zag het eruit voordat de emoties ontstonden?
- Welke diepere gevoelens ervaar je bij de gebeurtenis(sen)?
- Waar en hoe ervaar je die in je lichaam (bijvoorbeeld: je krijgt hierbij een onrustig gevoel in je buik of druk op je borst)?
- Hoe ben je tot nu toe omgegaan met de emoties en gevoelens (wat is je coping en eventueel afweer)?
- Wat werkt en wat werkt niet?
- Hoe verhoud jij je tot je gevoelens?Maken ze je boos, angstig, verdrietig of moedeloos?
- Welke emoties en gevoelens horen bij de gebeurtenis(sen) en welke bij je houding die je ten opzichte van je gevoelens, emoties (en eventueel klachten) hebt?
Wat voor gevoel je ook hebt,
Je geeft het een naam,
Je erkent dat het er is,
En je laat er de zon van
je bewustzijn over schijnen
om het gevoel te verhelderen
Dat is observeren
Adem in en uit in dit bewustzijn
-Thich Nhat Hanh, in adem is bewustzijn-
Aan het werk met verwerking
Nu je hopelijk je emoties en gevoelens durft te erkennen en ze rustig gezelschap kunt houden, kunnen we overgaan naar de volgende fase van verwerking. Als dat nog nodig is, want sommige emoties en gevoelens hebben niets anders nodig dan die liefdevolle erkenning. Ze zijn als een klein kind. Ze vragen aandacht, liefde en begrip. Dat is genoeg.
Sommige kinderen blijven echter huilen of schreeuwen. Ze willen je iets vertellen. Ook onze gevoelens en emoties dragen een boodschap in zich die gehoord wil worden. Waarin zijn we bijvoorbeeld ontrouw aan onszelf geweest? Leven we wel overeenkomstig onze diepere behoeften? Maar ook: wanneer is ons leed aangedaan, hebben we iets dierbaars verloren of hebben we in ‘levensgevaar’ verkeerd. Konden we er toen voor onszelf zijn? Of gingen we eraan voorbij?
Trauma gezien als verlamming
Een heftige gebeurtenis wordt vaak een trauma als we machteloosheid hebben ervaren. Een situatie waarin we wisten te vechten of te vluchten, is als de golf die mag ontrollen. Onze handeling heeft ons gered. Ons vertrouwen in onszelf kan intact blijven.
Verkeren we echter in een machteloze positie waarin vechten of vluchten onmogelijk is, dan kiest ons lichaam voor de derde overlevingsrespons: bevriezen (of verlammen). Zo’n moment ervaren we vaak wat gedissocieerd, alsof we er niet helemaal bij waren of op een afstand ernaar keken. Dit mechanisme beschermt ons tegen de psychologische schade die het volledig bewust ervaren zou veroorzaken.
Deze verlamming leidt echter op langere termijn tot klachten. Het is van groot belang dat we alsnog de samengebalde energie, onze emotionele en fysieke activatie die horen bij een overlevingsrespons, kunnen ontladen. Zodat de golf helemaal mag uitrollen. Ons brein steekt daar echter vaak een stokje voor. Het houdt ons in de ban van het trauma. We blijven de gebeurtenis maar herhalen in ons hoofd. We willen het verklaren, het veranderen of toekomstige vergelijkbare gebeurtenissen vermijden en verwijten onszelf onze emoties van angst en machteloosheid. Zoals ik al eerder schreef hebben we daar allerlei methodes voor.
Vertrouw de golf
Zowel bij EMDR als bij Focussen nemen we iemand mee naar zijn felt sense. Wat dat precies is, is naar het Nederlands lastig te vertalen. Het gaat om een diep gevoel waarin wijsheid schuilt die het denken overstijgt. Soms wordt het vertaald als intuïtie, maar dat dekt de lading niet helemaal. Het is een gevoel dat weet wat nodig is en dat hulpbronnen kan inschakelen waarover je al beschikt, maar waar ons denken niet bij kan.
EMDR en ook Focussen nodigen uit het gebeurde met een zekere afstand, dus zonder erin te verdrinken, opnieuw te beleven, maar ditmaal activeren we iemands in aanleg aanwezige, gezonde coping. Het doel is iemands bevriezing op te heffen en de golf zijn beweging te laten afmaken.
Tijdens EMDR hoor ik hoe mensen ineens een ‘doorvoeld’ ander perspectief ten opzichte van zichzelf of de gebeurtenis ervaren. Ze kunnen ineens compassie met zichzelf voelen of alsnog boos worden over hetgeen hen overkwam. Ook tijdens Focussen zie ik vergelijkbare processen. Mensen beseffen dat ze meer zijn dan de gebeurtenis, ze worden gewaar van wat ze nodig hebben om de gebeurtenis te verdragen en ontdekken dat ze dat al bij zich dragen.
Peter Levine stelt in zijn boek De tijger ontwaakt (2002) dat wij mensen, net als dieren, alles al in ons dragen om een overweldigende gebeurtenis te verwerken. Alleen is ons denken daarbij een sta-in-de-weg. Als je naar dieren kijkt, zie je hoe bijvoorbeeld een rendier de bijna dodelijke aanval van de beer van zich afschudt. Heel letterlijk. Het trilt nog een beetje na en weg is het gevoel (ook in fysieke zin), zonder traumasporen achter te laten.
Hoe weet ik of de verwerking werkte?
Laat ik beginnen met te zeggen dat verwerking niet betekent dat je er nooit meer aan denkt, dat je er niets meer bij voelt of weer helemaal de ‘oude’ bent. Een ingrijpende gebeurtenis grijpt in op je leven en op wie je bent. Ook na een positieve gebeurtenis, zoals een bevalling of verandering van baan ben je nooit meer de ‘oude’. Elke kleine of grote gebeurtenis vormt ons en dat vinden we doorgaans heel normaal.
Verwerking betekent dat je eraan terug kunt denken zonder te bevriezen en zonder overstroomt te raken door heftige emoties. Het betekent dat je niet langer elke situatie die op het gebeurde lijkt, hoeft te vermijden of in doodsangst doorstaat en dat je niet langer het gebeurde geheim hoeft te houden of je emoties hoeft te ontkennen.
Je hebt iets verwerkt als iets niet langer je leven, gevoelens, gedrag en gedachten bepaalt, maar je er in harmonie mee kunt samenleven.
Er is een verschil tussen denken en begrijpen
Tussen begrijpen en (doorvoeld) weten
en met dit gevoeld weten, begint de erkenning
en daarmee het helen
van jezelf
Hielp deze blog je een stap te zetten van het ‘denken’ richting het ‘begrijpen’? Zou je vaker iets willen lezen dat je geest prikkelt of je op de een of andere manier raakt? Schrijf je dan hieronder in en je ontvangt een persoonlijke e-mail wanneer een nieuwe blog van mij verschijnt.
Geef een reactie