De waanzin van geluk

Ben jij gelukkig? Wat is geluk en waarom streven we dat eigenlijk na? Worden we daar gelukkig van? We leven in een gelukscultuur, waarmee ik wil zeggen dat alles wat we doen, denken of laten uiteindelijk gericht is op het verwerven van geluk. Je zou denken dat geluk dan wel iets heel bijzonders moet zijn. Ik hoor mensen echter vaker spreken over een tekort aan geluk, dan over zeeën van geluk en ik denk niet dat dit enkel komt door mijn werk als psycholoog.

Of het nu de berichtgeving in de media betreft of de gewone man van de straat, de toon en inhoud is doorgaans hetzelfde: het gaat over misstanden, tekorten, gebreken, fouten en gemis. Te weinig tijd, energie, geld, succes of liefde. Te veel oorlogen, te weinig wegen, te veel ‘moeten’, te weinig vrije tijd. Zou het zo kunnen zijn dat we, in ons streven naar geluk enkel zien wanneer het ons daaraan ontbreekt en dat onze gelukscultuur een klaagcultuur tot gevolg heeft?

Wat is geluk?

Voordat ik hier vertel wat het naar mijn idee is, wil ik je uitnodigen even de tijd te nemen om over deze vraag na te denken. Hoe herken jij geluk? Je kunt dan denken aan een gevoel, maar ook aan situaties waarin jij je gelukkig voelde of misschien denk je inderdaad wel aan materiële dingen. Denk je daaraan? Waarschijnlijk niet.

Geluk is namelijk vooral een emotie. Een warm gevoel in je buik. Misschien wel een fijn gevoel van opwinding of juist een diep gevoel van rust. Geluk kent meerdere gezichten en toch weten we allemaal dat gevoel te herkennen. Iemand vraagt je: “Ben jij nu gelukkig?” en je antwoordt met een brede glimlach op je gezicht: “Ja!”

Hoe lang duurt geluk? Naar mijn idee vaak niet veel langer dan enkele minuten, maar ik heb het nooit getimed. Waarschijnlijk omdat geluk een emotie is die je helemaal in beslag neemt. Je denkt op zo’n moment aan niets, zodra het denken weer begint, het reflecteren op je geluk, vervliegt het. Geluk is dus niet te vangen. Het is echter wel te koesteren.

Wat maakt gelukkig?

Opnieuw een vraag die je eerst eens aan jezelf zou kunnen stellen. Neem de tijd. Is het iets wat je kunt inplannen, iets wat je kunt controleren of is geluk een gevoel dat je overvalt, juist als je het niet verwacht?

We kunnen proberen ons leven zo in te richten dat we de kans op geluk vergroten. Maar werkt dat? Met voldoende financiële middelen kun jij je bijvoorbeeld meer veroorloven, maar word je daar gelukkig van? Ik moet denken aan eten, ik hou van lekker eten. Zo at ik ooit bij Librije’s Zusje in Amsterdam. Ik vond het heel speciaal, een prikkeling van mijn smaakpapillen. Werd ik daar gelukkig van? Nee. Ik herinner me sardines ergens op een strand in Marokko in 2009, vers uit de zee en dan op het vuur. Ze lagen op een plastic dienblad, aangevuld met een kommetje tomaten. Ik at ze met mijn vingers op. Ja, dat was een moment van puur geluk. Waarin zit het verschil?

Geluk als valkuil

Naar mijn idee leidt het streven naar geluk juist tot ongeluk, omdat we ons richten op wat er niet is en daar dan somber of boos over worden. We hebben bovendien te hooggespannen verwachtingen over geluk. We willen groots, lang en meeslepend, terwijl geluk juist zo klein en kwetsbaar is dat het makkelijk vervliegt zodra we onze aandacht op iets anders richten.

Velen van ons verkeren naar mijn idee in de luxepositie dat aan al onze primaire en ook aan de meeste van onze secundaire levensbehoeften wordt voldaan. Verveling is dodelijk voor een gevoel van geluk. Tenzij je het om kunt denken en de verveling kunt ervaren als welverdiende rust. Je lekker overgeven aan dagdromerij, lummelen. Even niets moeten. Ja, als je het zo ziet dan kan het je best gelukkig maken.

Vanuit de biologie bezien, zijn wij mensen niet gemaakt om gelukkig te zijn, maar om te overleven en dat laatste kost ons in letterlijke zin steeds minder moeite. In emotionele zin gaat het ons echter minder goed. Depressies, burn-out en angsten beleven hoogtijdagen. We vrezen massaal ongelukkig te worden. Want ongeluk voelt als psychisch doodgaan.

Wie geluk zoekt, vindt ongeluk op zijn weg

Geluk is een bijproduct

Geluk is niet iets wat je vindt, iets wat je koopt of maakt, het is iets wat je doet. Geluk is een bijproduct. Als je bijvoorbeeld iets doet met heel je hart, dan geraak je in een ‘flow’. De tijd doet er niet langer toe, je bent volledig in het hier en nu en dat heeft als bijproduct vaak een gevoel dat wij mensen ‘geluk’ noemen. Toch is het geen overdonderend geluksgevoel, maar eerder een zachte aangename ondertoon die misschien beter past bij het woord ‘tevredenheid’.

Je hoort mensen wel eens zeggen: “Als de ander gelukkig is, dan ben ik dat ook.” Nu moet je niet jouw zelfbeeld van anderen laten afhangen, maar in de kern klopt dit gezegde. Als we weten dat we betekenis hebben voor een ander, dan geeft dat voldoening en dat is weer een afgeleide van geluk.

In het voor een ander iets doen zit echter nog een ander aspect, namelijk jezelf een doel stellen. In het streven naar dit doel, misschien zelfs meer dan in het bereiken van dat doel, ervaren we zingeving. Het besef dat wat we doen zin heeft, dat ons leven zin heeft, is niet zo zeer direct merkbaar geluksverhogend als wel ongeluk bestrijdend.

Viktor Frankl vertelt in zijn boek De zin van het bestaan, dat in de concentratiekampen, zingeving de enige manier was om de kans op overleven te vergroten. Mensen die geen doel meer hadden, liepen een hoger risico om te overlijden aan infecties en uitputting.

Geluk is dus een bijwerking van zingeving, door het hebben van betekenis voor een ander of door een doel in het leven te hebben.

De ‘gelukshigh’

Er zijn middeltjes op de markt die kortdurend een gelukshigh kunnen geven. De meesten zijn niet legaal en waarschijnlijk ook niet gezond. Toch lijkt het alsof steeds meer mensen die high najagen. Partypillen blijken niet langer te mogen ontbreken op een avondje uit en zelf bij seks gebruiken mensen allerlei lust- en genotversterkende middelen. Ik ben geen specialist in deze producten, noch qua kennis noch qua ervaring. Dus je zult even moeten googlen als je hier meer over wilt weten 😉

Zijn we misschien in vergelijking met vroeger minder intens gaan voelen door de overvloed aan prikkels?

Er zijn echter gezondere en eenvoudigere manieren om geluk te ervaren, maar deze hebben alleen effect als ze met de juist intenties en vanuit de juiste drijfveren worden toegepast.

Geluk als bijproduct van drijfveren

Ik zei al eerder, dat iets met heel je hart doen, tot een geluksgevoel leidt. Met welke intentie je dus iets doet is medebepalend. Als je werkelijk iemand wilt helpen, dan draagt dat bij aan je geluk, maar help je enkel in ruil voor een wederdienst of bevestiging dan zal het helpen je weinig vreugde geven. Een ander voorbeeld: als je hard werkt om zo snel mogelijk een doel te bereiken, dan zal de weg ernaartoe je zwaar vallen. Als je echter waarde hecht aan het proces, het oplossen van problemen, de samenwerking of de zin van je bezigheden ziet, dan zal het gevoel tijdens het proces misschien zelfs het geluksgevoel van het bereikt hebben van het doel overstijgen.

Wat je drijft, drijft je weg van je geluk, als de drijfveer niet gericht is op wat er in het hier en nu te ervaren is.

Geluk ligt in wat we ervan verwachten

Te hoge latten, valse (of verborgen) verwachtingen, ze dragen enkel bij aan je gevoel van ongeluk. Vandaar misschien dat mensen soms zo verrast zijn als ze ineens geluk ervaren op de gekste momenten, in de wonderlijkste situaties en bij de kleinste gebaren. En misschien dat daarom een bruiloft, een promotie of een nieuwe auto, je helemaal niet brengt wat je ervan verwacht had of in het beste geval slechts een kortstondig geluksgevoel.

Verwacht je niets, dan overstijgt alles je verwachtingen

Geluk en associaties

Ons gevoel van geluk wordt mede bepaald door onze herinneringen en associaties. Een warm kopje thee biedt troost, als het je herinnert aan de momenten waarop je als kind uit school kwam en je moeder klaar zat met thee, een koekje, maar vooral alle aandacht en liefde van heel de wereld, enkel en alleen voor jou.

Een ijsje eten geeft je misschien geluk, omdat je het associeert met zomer, vakantie en nietsdoen.

Een winteravond geeft je misschien een gevoel van geluk, omdat je het verbindt met samen zijn met je gezin, gezelligheid, warmte.

Geluk en verbinding

Dat brengt me op het volgende: we ervaren geluk vaak als we verbinding of contact voelen met iets anders. Dat kan een mens zijn, maar ook een dier, de natuur, kunst, muziek en zelfs de geur of smaak van eten. Als we het gevoel hebben met het andere samen te vallen, dan geeft dat een prachtig gevoel. Vandaar dat seks pas werkelijk tot een geluksgevoel leidt als je het deelt met de persoon waar je van houdt en waarschijnlijk is het vasthouden van elkaars hand al voldoende om dat vlindertje te voelen.

En nu ben jij aan de beurt

Ik hoop dat ik je heb kunnen inspireren tot het maken van een lijstje van wat jou gelukkig maakt. Geluk varieert dus van tevredenheid, gelijkmoedigheid en flow, van vlinders in je buik en sprongetjes van je hart tot aan een gevoel dat je het wel kunt uitschreeuwen van geluk.

En die sardines in Marokko dan, hoe zat dat?

Ik hou van sardines vanwege de herinnering. Ze doen me denken aan mijn vakanties als kind. Mijn ouders aten sardines op het strand en ik mocht ze niet eten. Ik weet niet waarom, maar het lijkt dus een beetje op ‘verboden’ voedsel J Dat ik een visser aantrof die verse sardines grilde, was bovendien volkomen onverwacht en daarom een cadeautje. De verdere ingrediënten, zon, een mooi vrijwel verlaten strand, met mijn billen in het zand, een gevoel helemaal in het moment te zijn, droegen daar zeker aan bij. Tot slot had ik fijn gezelschap die weliswaar gruwelde van de sardines, maar tegelijkertijd mij spiegelde in mijn geluksmoment.

Samenvattend:

Ongeluk hoort net als geluk bij het leven. Des te krampachtiger we zoeken naar geluk en dat gevoel proberen onder controle te krijgen, des te ongelukkiger we ons voelen. Geluk is een bijproduct van zingeving en doorgaans geen schreeuw, maar een zacht gefluister.

Wordt jij gelukkiger van het lezen van deze blog of wijzer? En is wijsheid niet iets wat je ook een prettig gevoel kan geven? Wil je vaker geprikkeld worden tot nadenken over jezelf? Vul dan onderstaand formulier in en ik houd je op de hoogte van het verschijnen van een nieuwe blog.