Breken met je ouders

Tegenwoordig gaan ouders steeds vaker uit elkaar. Het lijkt, hoewel soms pijnlijk voor de partners, maar vooral voor de kinderen, gewoon te zijn geworden. Ook verbreken mensen regelmatig een vriendschap en als iemand tegenwoordig ontslag neemt, ligt niemand daar wakker van. De tijden van ‘tot de dood ons scheidt’ zijn voorbij. Mensen maken voor zichzelf de balans op: kost me deze relatie (of baan) meer dan het oplevert? Ja! Dan exit.

Dit ligt echter anders voor de kinderen die besluiten met hun ouders te breken. Het lijkt nog steeds een taboe en er wordt opvallend weinig over geschreven. Dat concludeerden ook Marloes Hospes en Marinka Kamphuis (psycholoog). Ze schreven om die redenen het enige, althans mij bekende boek Breken met je ouders. Ze schrijven in de nabeschouwing: “Dit is een boek over moedige mensen. Breken met je ouders is niet iets wat je ‘zomaar’ doet. Het is een stap waar eindeloze frustraties en teleurstellingen aan vooraf zijn gegaan.”

Eert uw vader en uw moeder

Misschien ligt daarin wel de oorzaak van het taboe? Dit gebod ligt diep verankerd  in onze cultuur. Het gebod is in pedagogisch opzicht noodzakelijk, want ouders zijn de eerste vormers in het leven van een kind: ze leren ons lopen, praten, fietsen, zelfzorg en allerlei regels die belangrijk kunnen zijn voor de rest van ons leven. Ze zijn ook onze eerste grote liefde en als het goed is wordt deze beantwoord en groeien we op in de wetenschap dat we veilig, geaccepteerd en geliefd zijn en daar mogen we ze dankbaar voor zijn. Zouden ouders nog aan kinderen beginnen als ze wisten dat hun kinderen hen daar niet dankbaar voor zouden zijn en ze hen niet zouden gehoorzamen? Het gebod beschermt in zekere zin de toekomst van onze maatschappij.

Wat als ouders hun kinderen niet eren?

Daar hoor je eigenlijk nooit iets over. Waarom is dat gebod er niet? Om een auto te besturen heb je een rijbewijs nodig, maar iedereen kan zonder enkele vorm van kennis of opleiding een kind op de wereld zetten. Ik denk dat er trouwens best wat ouders zijn die er wel wat voor zouden voelen om eerst een opvoedcursus te doen voordat hun kind wordt geboren.

Sommige ouders zeggen heel eerlijk: “We deden maar wat”. Dat ze dat erkennen vind ik mooi. Daarmee ontstaat ruimte voor een gesprek over wat er wel en niet goed ging. Deze erkenning is naar mijn idee een van de belangrijkste verschillen tussen functionerende en niet functionerende ouders. Overal is wel eens iets, maar wanneer dat niet bespreekbaar is, wordt een gezin een gevangenis.

Het boek van Hospes en Kamphuis begint met het beschrijven van verschillende soorten van niet functionerende ouders. De schrijfsters doen dat respectvol. Ze lijken er niet op uit om iemand de schuld in de schoenen te schuiven, maar willen enkel informeren. In mijn blog Kopp op en het drieluik De verborgen weeskinderen I  lees je ook meer over dit onderwerp.

Het is voor een kind uit een disfunctioneel gezin van levensbelang te kunnen breken met de gedachte: het lag aan mij.  De schrijfsters benadrukken dat disfunctionele ouders niet altijd makkelijk te herkennen zijn. Aan de buitenkant kan het gezin er ideaal uitzien. De blauwe plekken zijn niet op het lijf, maar op de ziel zichtbaar.

Blijven of breken?

Wat zijn redenen om te blijven dan wel te breken? Dit is aan elk individu om zelf te bepalen. Ik heb grote moeite met hulpverleners die bij voorbaat verkondigen dat breken het slechtste is wat je kunt doen. Ik heb in mijn praktijk genoeg voorbeelden gezien van het helende effect van breken.

Het boek neemt je mee in de verschillende redenen die mensen kunnen hebben om te breken dan wel te blijven en doet dat ook aan de hand van persoonlijke verhalen van mensen die de schrijfsters hebben geïnterviewd.

Vrijwel elk kind koestert lange tijd de hoop dat het beter wordt. Soms verbreekt het voor een tijdje het contact om het vervolgens toch weer te proberen. Dat kan soms meerdere keren gebeuren. Het moment waarop het kind de conclusie trekt dat het niet beter wordt, is zowel buitengewoon traumatisch als een opluchting. Het doet enorme pijn, maar zorgt vaak ook voor een bevrijding, “Ik hoef niet meer door te gaan met deze lijdensweg”.

De lijdensweg

Ik merk dat ik in deze blog steeds op christelijke uitspraken en beelden uitkom. Misschien dat door het schrijven over dit thema, mijn eigen herinneringen aan mijn jeugd worden geactiveerd en dat was in een katholiek nest.

Bij het woord lijdensweg, zie ik Jezus voor me die met zijn kruis op zijn rug vanuit het paleis van Pilatus naar de heuvel Golgotha strompelt. Zo is het ook voor veel kinderen van disfunctionele ouders. Ze ploeteren maar voort. Ze voelen hoe ze bij elke stap vermoeider worden, hoe het gewicht van een pijnlijke jeugd en vaak nog het dagelijkse gemis aan veiligheid, steun en erkenning, op hen drukt. En ergens weten ze dat hun tocht hen enkel weer naar hun eigen vernedering en verlies zal leiden. Ook Jezus geloofde, althans volgens de bijbel, dat hij dat kruis droeg en stierf voor de mensheid. Dat het zin had en dat zijn vader God hem daarvoor zou belonen. Ik hoop dat dit uiteindelijk ook gebeurd is.

De meeste kinderen doen er alles aan om de relatie met hun ouders te verbeteren. Ze proberen hun gedrag, hun gedachten en gevoelens te veranderen: “Als ik nou eens wat minder gevoelig zou zijn? Als ik nou eens zou leren mijn grenzen aan te geven. Als ik nu eens wat minder verwachtingen zou hebben. Et cetera”.

In essentie breken kinderen met hun ouder(s) om een einde te maken aan hun lijdensweg, om in psychologische zin te overleven en vanuit de hoop dat ze eindelijk kunnen beginnen met een leven waarin ze zichzelf kunnen zijn.

Valse hoop is misschien wel de meest destructieve emotie die een mens kan hebben

De kosten van breken

De schrijfsters zijn ronduit eerlijk over wat een breuk met je ouders je kan kosten. Want breken met een ouder kan ook een ongewilde breuk betekenen met andere dierbaren, zoals bijvoorbeeld de andere ouder met wie je contact zou willen houden.

Doordat breken nog een taboe is, kunnen andere familieleden, zoals broers, zussen en ooms en tantes jouw keuze veroordelen en vaak de kant van je ouders kiezen zonder zich daarbij werkelijk te hebben opengesteld voor jouw overwegingen.

Daarnaast kun je bij collega’s, vrienden en ook je partner stuiten op onbegrip. Veel mensen die met hun ouders hebben gebroken herkennen dit. Sommigen hebben besloten het om die reden maar niet meer te delen. Het tragische hiervan is dat ze het ene geheim (over hun problematische jeugd) met het ander verruilen.

Daarnaast verlies je de gedeelde toegang tot jouw verleden. Je kunt  niet meer vragen stellen over jouw jeugd, je kunt niet meer gezamenlijke herinneringen ophalen en sommigen raken zelfs hun tastbare herinneringen (zoals fotoboeken) kwijt.

Overal is wel eens wat

Dit is een veelgehoorde reactie als een kind de moed heeft om zijn verhaal te delen. Het is cruciaal om te begrijpen dat een kind doorgaans niet ‘zomaar’ het contact verbreekt. Het is ook geen teken van ‘karakterzwakte’. Een kind dat hiervoor kiest is doorgaans niet egoïstisch of gemakzuchtig.

Het zijn kinderen die altijd geprobeerd hebben het ‘juiste’ te doen. Die zich extreem betrokken en verantwoordelijk voelen. Die pesterijen, kritiek, vernedering, verwaarlozing, misbruik, agressie en onveiligheid in brede zin hebben doorstaan. Het toont juist kracht en moed om ondanks de vooroordelen en de bijbehorende eenzaamheid deze keuze te maken.

Waarom heeft de omgeving nooit ingegrepen? Dat is een vraag die menig ‘volwassen’ kind zichzelf stelt. Zeker in die situaties waarin het wel degelijk te merken was dat er sprake was van geestelijke of fysieke mishandeling. Op die vraag zijn verschillende antwoorden te geven waaronder de gedachte: overal is wel eens wat. Ook de angst om ruzie te krijgen met de ouders kan mensen weerhouden in te grijpen.

… Dan zijt gij een slechte zoon.

… Zo zien anderen dat wel hè, als ge breekt met uw ouders. Mensen hanteren de gangbare morele code en die gaat uit van dankbaarheid en dienstbaarheid tegenover uw vader en uw moeder.

… Dan moeten het ook wel ‘ouders’ zijn. Uit: Het beste wat we hebben van Griet Op de Beeck

Breken zonder zelf te breken

Hoe overleef je een breuk? Mocht je na lezing van deze blog overwegen tijdelijk of voor altijd het contact met je ouders te verbreken dan is het verstandig hier steun bij te zoeken. Het maakt het proces draaglijker als je weet dat je eventuele partner en/of een goede vriend(in) achter je staan en dat je op moeilijke momenten bij hen terecht kunt.

Uiteraard kun je ook  op zoek gaan naar een psycholoog of coach. Ik ben het met de schrijfsters eens dat het niet gaat om de behandelvormen die zo iemand biedt, maar om de klik. Het is belangrijk dat je het gevoel hebt dat je gehoord wordt en veilig bent met je verhaal en gevoelens.

Te groot zeer durft zich alleen maar te tonen als het zeker weet dat de omgeving tenminste veilig is.

Uit: Het beste wat we hebben van Griet Op de Beeck

De strijd met je innerlijke demonen

Bijna elke breuk gaat voor korte of lange tijd gepaard met schuldgevoelens en twijfels. De copingstijlen die je je hebt eigengemaakt om de problematische thuissituatie aan te kunnen bestaan immers nog. Het ontkennen, het relativeren, het bagatelliseren, het inleven in de ander, het jezelf de schuld geven, het ‘pleasen’, de innerlijke criticus  die je vertelt dat je een ondankbaar en slecht kind bent (link) en de ‘valse hoop’.

Wees alert op deze kanten of gedachten in jezelf. Het helpt als iemand uit je omgeving de situatie kent en je kan vertellen dat jij het je niet allemaal hebt ingebeeld. Dat het niet aan jou lag en dat je een mooi en goed mens bent. Het kan ook helpen om een dagboek bij te houden of een brief aan jezelf te schrijven waarin je opschrijft hoe het was. Zodat je het kunt nalezen in tijden van twijfel.

Daarnaast kan het na een breuk ook tijdelijk slechter met je gaan. Vaak krijgen weg gedrukte herinneringen nu de ruimte om naar boven te komen en komt er ineens ruimte om jezelf te leren kennen nu het niet langer om de ‘ander’ draait. Dat kan onder andere gepaard gaan met herbelevingen, nachtmerries, angsten, onzekerheid en stemmingsklachten.

Had ik …?

Deze vraag stelt een kind van disfunctionele ouders zich eindeloos. Vandaar dat ik adviseer altijd eerst te proberen je gevoelens, behoeften en gemis met je ouders te bespreken. Ook in die situaties waarin je verwacht dat je niet begrepen zult worden of een conflict zult krijgen. Het gaat immers bij het uitspreken niet alleen om jouw poging om het contact te verbeteren of misschien passender ‘te redden’, maar ook om recht te doen aan jouw gevoel. Het is belangrijk dat jij je verhaal een keer verteld hebt. Want hiermee zorg je ervoor dat jij jezelf gehoord en erkend hebt.  Daarnaast verminder je daarmee de twijfel en dat zeurende stemmetje in je hoofd dat zegt: “Had ik … ?”

Grote eenzaamheid maakt veel mogelijk

Uit: Het beste wat we hebben van Griet Op de Beeck

Je bent niet alleen

Ook wanneer je al met je ouders gebroken hebt, kan dit boek steunend en troostend zijn. Je ontdekt al lezend dat je niet de enige bent die dit proces heeft doorlopen en deze keuze heeft gemaakt en je leest hoe het leven van menigeen daarna in positieve zin veranderde en dat is iets waar je misschien hoop uit kunt putten in moeilijke tijden.

Bart Chabot, Nederlands dichter en schrijver en bij menigeen bekend van zijn markante verschijningen in De Wereld Draait Door, sprak in ditzelfde programma openhartig over zijn breuk met zijn vader. Hij schreef een boek over zijn jeugd genaamd Mijn vaders hand. Het staat nog op mijn verlanglijstje om te lezen.

Daarnaast citeer ik Griet Op de Beeck in deze blog en dat is niet zomaar. Ik ben een groot fan van haar en het valt me op dat veel van haar boeken over het thema ’ verborgen emotionele verwaarlozing en psychische mishandeling’ gaan. Zo verborgen dat de hoofdpersoon zelf het nauwelijks onder ogen kan zien. Dat klinkt niet opbeurend hè ? Toch zijn haar boeken voor velen niet alleen een bron van herkenning, maar ook van steun en troost. Op mijn beste Belgisch zou ik dan ook willen eindigen met de woorden:

Weet dat gij in uw leed

niet alleen zijt

Na mijn zomerstop hoop ik een blog te schrijven over ‘moeilijke’ kinderen oftewel kinderen die hun ouders tot wanhoop drijven, want het ligt niet altijd aan de ouders. Wil je op de hoogte blijven van het verschijnen van een nieuwe blog? Laat dan hieronder je gegevens achter en ik houd je op de hoogte.