Serieus consciëntieus

Ben jij consciëntieus? Google maar even. Voelde je die neiging in je opkomen? Dan is dat al een mogelijk signaal, want iemand die consciëntieus is, wil het graag goed doen. Niet vanuit perfectionisme, niet vanuit dwangmatigheid, maar gewoon omdat het goed voelt. Is dat een probleem? Nee, dat is naar mijn bescheiden mening een kwaliteit. Helaas heeft elk voordeel ook een nadeel.

Wat betekent consciëntieus

Uiteraard, voor degene die het nog niet heeft opgezocht, geef ik om te beginnen de definitie. Het wordt beschreven als: nauwkeurig en volgens het geweten (volgens encyclo.nl). Meer in het algemeen worden kenmerken als gewetensvol, nauwgezet, zorgvuldig, plichtsgetrouw, betrouwbaar, stipt en precies genoemd.

Consciëntieusheid is een persoonskenmerk dat vaak wordt geassocieerd met zelfdiscipline. Mensen met een hoge score zijn goed georganiseerd, hebben zelfbeheersing en zijn detail- en doelgericht. Hun inzet is groot, zij plannen alles tot in de puntjes en hebben vaak een tijdschema.

De consciëntieuze persoonlijkheid

In de literatuur, bijvoorbeeld die van het DISC model, wordt gesproken over een consciëntieuze persoonlijkheid. Dat gaat een stuk verder dan enkel een persoonskenmerk. Wanneer je consciëntieus bent, voel je nu waarschijnlijk de neiging om je te verdiepen in het DISC model. Daar had ik al op geanticipeerd.😊 Hierbij de link naar een redelijk goed artikel: https://www.hrmprofielen.nl/disc-model

Mijns inziens is het nadeel van dit soort modellen dat ze mensen teveel in hokjes plaatsen en dat de mensen die zo’n test doen vervolgens zichzelf weer in hokjes gaan plaatsen. Ik hoor wel eens cliënten zeggen: “Ik ben rood, met een vleugje geel”. Gelukkig weet ik dan dat ze verwijzen naar het DISC-model of het DOCN-model, aangezien die twee veel overlap vertonen. Een consciëntieuze persoonlijkheid, voor wie het wil weten, zou in dit model overigens blauw zijn.

Geen hokjesdenken

Wanneer je consciëntieus bent, ben je geen hokjesdenker, maar houd je wel van orde, structuur en overzicht. De niet consciëntieuze medemens kan zich daar soms nogal aan storen en je misschien zelfs betichten van dwangmatigheid of perfectionisme. Trek je daar niets van aan. Voor jou is deze wijze van omgaan met je omgeving rustgevend en zelfs gelukkig makend. Het doet je goed.

Laten we eens naar de bron gaan en kijken hoe dat bij hele jonge kinderen gaat, die nog amper door hun omgeving zijn beïnvloed. Stel je twee kinderen voor die met blokken spelen. Het ene kindje stapelt, in uiterste concentratie, de blokjes op elkaar. Valt er een dan pakt het dit op en probeert het opnieuw. Het andere kindje slaat met zijn armpje de stapel om zodra het niet lukt, laat de blokken liggen en zoekt iets anders te doen. Het zou zo maar mogelijk zijn dat het eerste kindje de blokken van het andere kind opraapt en in de doos stopt. Wie van de twee zou het meest consciëntieus zijn?

Consciëntieusheid als temperament

We spreken van temperament als iets in de oorsprong van iemand al aanwezig is, dus in de aanleg en voordat opvoeding een rol van betekenis heeft kunnen spelen. Temperament is geen kwestie van wel of niet. Het is meer te beschouwen als een spectrum van een paar tot veel kenmerken en kan bovendien verschillen per gebied. Zo kan je huis misschien een chaos zijn, maar ben je in je werk heel ordelijk en nauwgezet.

Bekende temperamenten zijn bijvoorbeeld introversie (hierover meer in mijn blog: Hulde aan de introverte persoonlijkheid) versus extraversie en openheid versus geslotenheid. Misschien heb je ooit van de Big V gehoord? In dit artikel over de Big V theorie worden ze beschreven en kun je zelfs een test doen. Consciëntieusheid is ook een temperament en wordt in deze test ordelijkheid genoemd.

Geen perfectionisme, geen dwang, geen trauma

Het is belangrijk om het onderscheid te kennen tussen consciëntieus zijn aan de ene kant en aan de andere kant dwangmatigheid, zodat je weet of dit gedrag bij jouw natuur past of een vermijdings- of copingstrategie is die misschien toch wat psychologische aandacht nodig heeft.

Iemand met perfectionisme kan consciëntieus lijken, maar zijn drijfveren zijn anders. Achter het nauwkeurige gedrag gaat angst schuil. Een perfectionist probeert het maken van fouten te voorkomen uit angst voor bijvoorbeeld kritiek of afwijzing, waarbij hij doorgaans zelf zijn grootste criticaster is.

Wanneer we spreken van een dwangstoornis, ook wel OCS genoemd, dan probeert het individu bepaalde angstgevoelens en angstige gedachten te vermijden door dwangmatige handelingen, bijvoorbeeld het obsessief ordenen of controleren van dingen.

Een vorm van dwangmatigheid zie je soms ook bij iemand met een autisme spectrum stoornis. In dat geval heeft de hang naar structuur en orde meer te maken met het beperken van prikkels en dus overprikkeling. Tot slot zie je dwanghandelingen ook wel eens als een vorm van coping bij mensen die een trauma hebben meegemaakt. De handelingen helpen dan de innerlijke spanning, ook wel arousal, te verminderen. Hoe? Door zichzelf af te leiden door bezig te blijven, door hun omgeving te ordenen terwijl hun innerlijke wereld als een chaos voelt, en hierdoor over tenminste iets controle te kunnen ervaren. Denk daarbij bijvoorbeeld aan iemand die seksueel misbruikt is of wiens grenzen op een andere manier steeds werden overschreden.

Gelukkig consciëntieus

Herken jij je niet in bovenstaande alinea’s, dan ben je gewoon een gelukkige consciëntieus.😊 Je bent iemand die zich ZEN kan voelen door dingen met aandacht te doen en goed te doen. Die vreugde ervaart bij het uitvoeren van taken die om precisie vragen, of in het zich verdiepen in allerhande materie. Je voelt rust wanneer je een taak helemaal af hebt, of wanneer je er in slaagt om op tijd te komen. Je houdt ervan om betrouwbaar en eerlijk te zijn. Deze eigenschappen behoren tot je kernwaarden.

En zeg nou zelf, ben je niet ook gewoon een geweldige partner, collega of vriend? Mensen kunnen blindelings op je rekenen. Je maakt geen rommel, maakt dingen af en doet dat zorgvuldig. Je regelt zaken die anderen uitstellen, onthoudt wat een ander vergeet en ruimt ook nog eens achter een ander op.

Heeft consciëntieus zijn eigenlijk wel nadelen?

Ja, ik vrees van wel. Tenzij je in een hutje op de hei wilt gaan wonen.😉 Voor veel consciëntieuze mensen, let wel ik kan niet voor iedereen spreken, is de wereld een chaotische bende. Onze medemensen zijn lawaaiig, ze houden geen rekening met elkaar, komen niet op tijd, houden zich niet aan afspraken, gooien hun troep gewoon op straat, nemen teveel ruimte in, stellen uit, nemen geen verantwoordelijkheid, vergeten dingen, lopen de kantjes ervan af of pronken met andermans veren. Je ziet, ik heb even alle registers opengetrokken.

En misschien, heel misschien, zijn consciëntieuze mensen voor al die andere mensen ook wel een tikkeltje irritant, met hun regeltjes, lijstjes, hun: “Ik-weet-het of kan-het-beter houding” en hun gemopper als de ander in hun ogen weer eens een ietsepietsje tegenvalt.

Voel je na het lezen van deze blog de behoefte om je meer te verdiepen in psychologische onderwerpen? Schrijf je dan hieronder in als abonnee. Je ontvangt dan per e-mail een persoonlijk bericht van mij wanneer ik een nieuw artikel online zet.