Ik rouw van jou

We krijgen allemaal ooit met rouw te maken en tegelijkertijd lijkt het een weinig besproken onderwerp. Aan de ene kant hoort het bij het leven en aan de andere kant lijken we er weinig bij stil te staan of ons er wat onhandig mee te voelen. Deze blog schreef ik voor de rouwende, zijn of haar omgeving en hulpverleners, want met elk verlies, met elk sterven, wordt rouw geboren.

Hijzelf, het kind, is dood.

Bijna vat ik de betekenis

Van de klanken: kind, is dood.

En ik erken daarmee

Dat waarheid in die woorden steekt.

Hij is dood,

Is dood.

Maar zijn dood

Is niet dood.

Alleen: het breekt mijn hart, mijn schat,

Te denken dat ik –

Dat het kan –

Dat ik daarvoor woorden heb gevonden.

– David Grossman, Uit de tijd vallen, 2011

Rouw, wat is dat?

Als we denken aan rouw, dan denken we meestal allereerst aan het gevoel dat we ervaren als een dierbare is overleden. Dit is de meest bekende vorm van rouw. Daarnaast kun je echter rouw ervaren bij elk mogelijk verlies van veiligheid, verbinding en van toekomstperspectief. Het verlies van je gezondheid, een vriendschap, een liefdesrelatie, een baan of hobby. De intensiteit van de ervaren emoties kan zwaarder of lichter zijn, maar desalniettemin mag je het rouw noemen, want de definitie van rouw is: het verwerken van een groot verlies. Alleen jij, en niet een ander, bepaalt of het verlies voor jou groot is!

Hoe herken ik rouw?

Rouw wordt gekenmerkt door een aantal emoties, zoals verdriet, somberheid en boosheid. Hoe rouw eruit ziet en voelt wisselt per persoon. Rouw is iets heel persoonlijks. Hieronder een overzicht van wat je zoals tijdens een rouwproces kunt ervaren:

• Verminderde eetlust
• Slaapproblemen
• Concentratieproblemen
• Herbelevingen
• Verminderde interesse in dingen
• Minder in staat zijn om van dingen te genieten
• Gevoelens van onrust of juist apathie
• Wisselende stemmingen
• Gevoelens van eenzaamheid en onbegrip
• Hulpeloosheid
• Lusteloosheid
• Machteloosheid
• Vermoeidheid
• Lichamelijke klachten, zoals hoofdpijn

Onbegrepen rouw

De tijd heelt niet

Er bestaan naar mijn idee wat misverstanden rondom rouw. Zoals dat rouw te koppelen is aan tijd. Het gevaar daarvan is, dat de rouwende zelf zich schuldig voelt wanneer de gevoelens en klachten rondom rouw langer duren dan de termijn die er op het internet of volgens de bedrijfsarts voor stond. Ook de omgeving kan ongeduldig worden: “Zit je daar nu nog steeds mee?”

Ik vind dat we er vanuit moeten gaan dat rouw net zo lang duurt als het duurt. Niet langer en niet korter! Het is een persoonlijk proces. Daarbij is rouw niet eindig. Het gevoel neemt vaak in intensiteit af, echter is het niet de tijd die heelt. Het zijn vaak de nieuwe ervaringen die je opdoet, die ervoor zorgen dat de rouw na verloop van tijd een kleinere plek in je leven inneemt. Daarnaast kunnen gevoelens van rouw ook ineens weer omhoog komen door een bepaalde gebeurtenis. Zo kan het gevoelde verlies van een ouder opnieuw oplaaien wanneer je zelf je eerste kind krijgt.

Ook zonder sterven kan verlies bestaan

Een tweede misverstand is dat rouw enkel zou kunnen gaan over iemand die er niet meer is. Ik spreek in mijn praktijk regelmatig mensen die rouwen om bijvoorbeeld een dementerende ouder of omdat hun partner door een beroerte veranderd is. Ze merken op dat hun omgeving daar weinig begrip voor heeft en zegt: “Maar hij is er toch nog?”.

Mensen veranderen door ziekte, door veranderde levensomstandigheden en door life events. Je kunt ooit beste maatjes zijn geweest en ineens, of beetje bij beetje, uit elkaar drijven. Je kunt stuiten op een onverzoenbaar conflict, een kwetsing waar je je niet overheen kunt zetten, of een steeds groter wordend verschil in levensstijl en/of gedachtegoed. Vaak leidt dit niet direct tot een breuk, maar voel je toch dat er in je hart iets gebroken is. Ook dat kan voelen als rouw.

Rouwen in fases

Elisabeth Küble-Ross is een Zwitsers-Amerikaans psychiater die een theorie over rouw schreef waarin ze vijf fases onderscheidt. Ze onderkent dat deze fases niet lineair zijn. Sommigen mensen slaan bijvoorbeeld een fase over of blijven langer in een fase hangen. Haar theorie werd lange tijd gebruikt als richtlijn, maar is inmiddels achterhaald.

Het model is echter zo ingeburgerd dat de rouwende of zijn omgeving verwacht dat rouw volgens fases verloopt en op een gegeven moment afgelopen dient te zijn. Laat dat idee alsjeblieft los! Toch noem ik de fases hier, omdat het soms helpend kan zijn als iets wat je ervaart een naam krijgt. Elke fase op zich vind ik nog steeds zijn waarde hebben.

De fases die zij onderscheidt zijn:

• Ontkenning: Hierbij zie je de emoties niet onder ogen. Dit is een natuurlijke vorm van zelfbescherming. In principe laten we niet meer binnen dan dat we aankunnen. Wanneer het verlies pril is en we van alles moeten regelen, is ontkenning een vorm van overleven. Pas later, wanneer er weer wat rust ontstaat, kan ruimte ontstaan voor emoties
• Protest/boosheid: Eén van die mogelijke emoties is boosheid. Waarom overkomt mij dit? Waar heb ik dit aan verdiend? De boosheid kan zich richten op diverse mensen, bijvoorbeeld op de hulpverleners die het slechte nieuws brachten of op de overledene zelf. In deze fase kan er veel onbegrip zijn vanuit jouw omgeving, omdat deze boosheid op hen onredelijk over kan komen.
• Onderhandelen en vechten: In deze fase probeer je jouw verlies te bevechten. Je probeert het onder controle te krijgen en je leven te hervatten. Hoe? Dat kan van alles zijn. Door bijvoorbeeld te gaan sporten, gezonder te gaan leven, te mediteren. Meestal betreft het een doel in de toekomst. De drijfveer in deze fase is vaak de hoop op herstel.
• Verdriet en depressie: Wanneer je na verloop van tijd ontdekt dat ontkennen, boosheid en het gevecht aangaan niet helpen om het verlies écht te verwerken, volgt vaak teleurstelling of zelfs een depressie. Je ervaart mogelijk gevoelens als verdriet, spijt, angst, onzekerheid en schuld. In deze periode trek je je mogelijk terug uit het leven en sociale contacten. De problemen van anderen, de waan van de dag, het doet je weinig tot niets. Het verlies drukt zo zwaar, dat je amper nog van iets kunt genieten.
• Aanvaarding: Hier gaat meestal een behoorlijke tijd aan vooraf. Er komt berusting en je kunt met momenten het verlies wat los laten. Let op: loslaten is in deze context niet hetzelfde als vergeten. Het gaat er vooral om dat je het een plekje kunt geven. Dat wil zeggen dat je langzaam weer door kunt gaan met je leven en dat beetje bij beetje weer weet in te richten zonder bijvoorbeeld die ene dierbare persoon.

Rouwen in modellen

Door de jaren heen is veel onderzoek gedaan naar rouw en zijn er tal van modellen ontstaan die onze kijk op rouw beïnvloedden, zowel maatschappelijk, professioneel als individueel. Het naar mijn weten meest recente model is ‘het integratieve rouwmodel’ van Johan Maes, rouwtherapeut uit België. Hij beschrijft een model waarin ik me kan vinden. Wat me aanspreekt is dat ook hij rouw als iets heel persoonlijks beschouwt. Hij stelt kort samengevat het volgende:

• Rouwen is een persoonlijk en uniek proces. Er is geen handleiding voor en er staat ook geen tijd voor.
• Er bestaan ontzettend veel rouwreacties en het is beter elk op zichzelf te beschrijven en serieus te nemen dan voor te schrijven welke rouwreacties er behoren te zijn bij rouw.
• Rouw vraagt om een actieve houding. Rouwen is niet het passief ondergaan van wat er gebeurd is, maar er iets mee doen. Wat? Dat is aan de rouwende zelf.
• Rouw raakt het hele wezen van iemand en beperkt zich niet enkel tot emoties. Er dient daarom ook aandacht te zijn voor fysieke en mentale kwesties en existentiële vragen.
• Verlies verandert iemand. Na het verlies wordt iemand niet meer de ‘oude’, maar een ‘nieuwe’ versie van zichzelf. Hij dient een nieuw evenwicht te vinden. Terug naar het oude evenwicht gaat niet.
• Rouw raakt de sociale context. De maatschappelijke plek van degene die rouwt verandert. Simpelweg doordat iemand bijvoorbeeld ineens weduwnaar wordt. Vaak gaat iemand zich hierdoor ook anders verhouden tot de sociale omgeving.
• De reacties uit de sociale omgeving spelen mede een rol in hoe iemand met rouw omgaat.

Hoe te rouwen?

Er bestaat dus geen handleiding voor rouw en het is een persoonlijk proces. Dat vinden wij mensen meestal niet fijn. We willen graag vooruit. We willen controle over onze gevoelens en het oplossen.  Tips en tricks graag! 🙂 En jawel, die ga ik je geven:

• Negeer je gevoelens niet. Sta er bij stil, maar verzuip er ook niet in.
• Geef het rouwen een plek in je leven.
• Onderken je verlies.
• Zoek naar een persoonlijke vorm waarmee je gedoseerd tijd kunt besteden aan je verlies. Hierbij kun je denken aan: het schrijven in een dagboek, een bezoek aan het kerkhof of andere plek waar je je dicht bij de ander voelt, het maken van een klein altaartje met herinneringen, in gesprekken met anderen ook altijd even kort ruimte nemen om stil te staan bij je verlies, naar foto’s of een film kijken en je gevoelens even de ruimte geven.
• Wees alert op jouw persoonlijke vermijdingsstrategieën: zoals drank, werk, feesten, slapen en dergelijke.
• Neem rust.
• Kies ook met momenten voor afleiding (muziek, sport, uitjes)
• Zorg in fysiek opzicht goed voor jezelf. Ook al smaakt het niet, eet en eet gezond. Zoek de buitenlucht en het licht op en beweeg. Het voelt misschien heel zwaar, maar het zijn natuurlijke antidepressiva. Slaap voldoende, maar niet teveel. Slaap herstelt echt, maar teveel slaap zorgt juist weer voor uitputting onder invloed van je REM slaap (dromen).
• Zorg voor een fysieke uitlaatklep van je emoties: hierbij kun je denken aan yoga, dansen, zingen, shaken (klik hierop voor een introductiefilmpje), sporten. Ook dingen als schilderen, kleien of musiceren kunnen je helpen in contact met je emoties te komen en er uiting aan te geven.

Met of zonder hulp?

Hoe weet je nu of je professionele hulp moet zoeken en welke hulp is er? Dat mag je van mij eerst zelf onderzoeken. De volgende vragen helpen je daar misschien bij:

• Kun jij je verhaal en gevoelens voldoende kwijt in jouw omgeving?
• Ervaar je steun van anderen?
• Ben je in staat om goed (genoeg) voor jezelf te blijven zorgen?
• Ben je in staat om zelf te onderzoeken wat jou bij jouw rouwproces helpt (bijvoorbeeld door erover te lezen?) en dat ook toe te passen?
• Functioneer je nog redelijk op het gebied van werk en sociale contacten?
• Begint er naast de rouw een ander probleem te ontstaan zoals: diepe depressieve gevoelens die niet over gaan, angst- en paniekklachten, een relatieprobleem, verslaving of dwangklachten, vermijdingsgedrag, concentratie- en geheugenproblemen, sociaal isolement en nachtmerries?

Wanneer je wat lichte problemen ervaart of bemerkt dat je je verhaal niet goed kwijt kunt in jouw omgeving, dan zou je kunnen denken aan een steun- of lotgenotengroep. Zo is er bijvoorbeeld in Oss een rouwcafé. Daarnaast zijn er ook in rouw gespecialiseerde coaches te vinden die meer ondersteuning en hulp bieden. Zoals Van Waarde, praktijk voor relatie en rouw in Oss.

Gecompliceerde rouw

In het geval van gecompliceerde rouw, die ook wel beschreven wordt als problemen met verliesverwerking, is het in veel gevallen raadzaam om de hulp in te roepen van een GZ-psycholoog. Afhankelijk van de ernst van je klachten kun je daarbij denken aan een psycholoog die in de basis of in de specialistische GGZ werkt. Overleg altijd eerst met je huisarts of de POH-GGZ in de huisartspraktijk, want je dient hiervoor door hen verwezen te worden.

Van gecompliceerde rouw is veelal sprake wanneer de rouw gepaard gaat met andere psychische problematiek zoals ik in de vorige alinea beschreef, of wanneer jouw klachten ten gevolge van rouw ernstig blijven en jouw emotioneel, sociaal of beroepsmatig functioneren blijvend ernstig belemmeren (chronische rouw).

Tot slot

Rouw heeft betrekking op verlies. Elke vorm van verlies. Dus ook het verlies van een dier, van een voorwerp of een bepaalde plek. Rouw moet je niet pathologiseren. Het hoort bij het leven, maar rouw kan stagneren en onder invloed van bepaalde omstandigheden leiden tot gecompliceerde rouw. Misschien heb je daar dan hulp bij nodig.

Wanneer jij rouw ervaart om iets, dan is dat gewoon zo. Ook als een ander het zich niet kan voorstellen. Het zij zo. Zoals ik al eerder schreef: rouw is persoonlijk.

Het cliché dat verlies verwerkt moet worden voor je verder kunt suggereert dat rouwen iets is waar je een streep onder kunt zetten. We krijgen vaak de aansporing om ons over een verlies ‘heen te zetten’, maar mensen die een geliefde hebben verloren of anderszins tragische verliezen hebben meegemaakt weten maar al te goed dat het er niet zozeer om gaat dat je je over een verlies heen zet en doorgaat met je leven, maar dat je een manier vindt om dat verlies te integreren in je leven. Leven met verlies, daar gaat het om!

– Darian Leader, 2011

Wil je graag op de hoogte blijven van het verschijnen van een nieuwe blog? Schrijf je dan in via het aanmeldformulier en je krijgt van mij een persoonlijk berichte via de e-mail.