Gouden jongens

Ik spreek ze steeds vaker, moeders die verzuchten dat hun zoon zo’n lieve, getalenteerde jongen is met een hart van goud, maar het wil maar niet lukken met hem. Zo’n moeder vraagt zich af wat er met hem mis is of met haar. “Hebben we als ouders iets verkeerd gedaan?”  Ze heeft vaak al heel wat afgetobd en het internet afgezocht op antwoorden. Ik spreek ze af en toe: jongens die vastlopen in hun studie, werk en relaties. Bij sommigen komt het nooit tot een eerste behandeling. Ze verschijnen niet op hun eerste afspraak  of haken na het invullen van het aanmeldformulier al af. Ik bel ze, maar er wordt nooit opgenomen en niet terug gebeld. Er zijn er die wel komen. Ze blijven een tijdje, maar bijna altijd twijfelend, alsof ze nooit echt kunnen zeggen: “Ja, ik heb een probleem”. Ik noem ze ‘gouden jongens’.

Gouden jongens

Er is een aantal kenmerken die deze groep met elkaar gemeen lijkt te hebben. Uiteraard baseer ik dit op mijn klinische ervaring.

• Ze worden door hun moeder steevast als gevoelig beschreven.
• Ze maken doorgaans een goede eerste indruk. Ze tonen zich vriendelijk, goedmoedig en soms zelfs wat amicaal.
• Hun ideeën over het leven doen wat dromerig en weinig realistisch aan.
• Ze hebben weinig concrete ambities of passies.
• Ze kunnen wat faalangstig en vermijdend zijn.
• Ze stellen uit en doen enkel iets als ze er zeker van zijn dat het lukt
• Ze lopen voor het eerst vast in hun functioneren gedurende de middelbare school
• Ze ervaren problemen met planning en discipline.
• Ze tonen zich emotioneel grillig, kunnen snel door iets overstuur raken.
• Ze hebben weinig frustratietolerantie.
• Ze hebben moeite met binding. Ze hebben geen hechte vrienden en hadden ze die wel dan geraken ze die steeds verder kwijt gedurende hun leven. Er kan ook sprake zijn van een soort van vriendengroep, maar die lijkt niet te passen qua leeftijd, opleiding of milieu. Partnerrelaties wisselen vaak of het lukt maar niet om een partner te vinden.
• Ze tonen zich rebels, puberaal of passief.
• Ze lijken weinig zelfinzicht te hebben, zijn moeilijk aanspreekbaar op hun gedrag
• Ze hebben een weinig ontwikkelde of stabiele identiteit en weinig contact met hun emoties.
• Of het nu gaat om studie, werk of relaties, ze haken voortdurend af.
• Ze hebben moeite met het nemen van verantwoordelijkheid.

Een nieuwe generatie?

Op sommige sites worden deze jongens ‘nieuwetijdskinderen’ genoemd. Er zijn ook schrijvers die spreken van een narcistische generatie. Is het beeld van een jongen die maar niet volwassen lijkt te worden nieuw? Ik denk het niet. Vroeger, althans laten we zeggen eind twintigste eeuw en daarvoor, waren dit misschien de verstokte vrijgezellen. De steeds ouder wordende ‘jonge’ mannen die bij hun ouders bleven wonen en na de dood van hun ouders in het ouderlijk huis bleven wonen, waarbij zussen en broers de zorgtaken van de ouders overnamen.

Het Peter Pan syndroom

Dr. Dan Kiley schreef als eerste over dit syndroom in de jaren tachtig van de twintigste eeuw. Hij beschreef met deze term het fenomeen van mannen die nooit volwassen wilden worden en nooit waren geworden als een gedrag dat voortkwam uit de wil bemoederd te worden.

Hij noemt als kenmerken;

• Chronic unemployment or underemployment. Een in alle opzichten capabele persoon weigert een baan te zoeken of wordt voortdurend ontslagen vanwege gebrek aan inzet of wangedrag.
• Not doing one’s fair share at home.Hoewel hij getrouwd kan zijn en kinderen kan hebben, brengt hij het grootste deel van zijn tijd door met bijvoorbeeld het spelen van videogames terwijl zijn partner het huishouden doet en voor de kinderen zorgt.
• Relying on someone else to take care of financial responsibilities.Een persoon met het Peter Pan kan syndroom rekent er op dat anderen zorg dragen voor de financiën zonder daar in ruil iets wezenlijks voor terug te doen.
• Failure to launch.Deze personen blijven vaak bij hun ouders inwonen ondanks aanwezige mogelijkheden om een baan te krijgen of uit huis te gaan.

Hij beschrijft veel van de kenmerken die ik zelf al beschreef en bevestigt mijn idee dat dit fenomeen al veel langer bestaat. Volgens hem ligt de oorzaak in problemen in het socialisatie proces van het opgroeiende kind. Zo kan een kind wegens allerlei factoren uit de omgeving niet de kans krijgen om op te groeien.

Wendy-syndroom

Kiley beschrijft dit syndroom als een van de verklaringen voor het ontwikkelen van het Peter Pan syndroom bij mannen. Het betreft hier als het ware de vrouwelijke tegenhanger.  Vrouwen met een Wendy syndroom hebben de neiging zich volledig weg te cijferen voor de ander vanuit de angst verlaten te worden. Ze leven vaak via een ander oftewel ze zijn gelukkig als de ander dat is. Ze bemoederen de ander, want geven is hun manier van liefde tonen en ja op die manier kunnen ze een ander (partner of kind) de mogelijkheid ontnemen zelf verantwoordelijkheid te nemen en op te groeien.

Geen klinisch erkende diagnose

Hoewel het Peter Pan syndroom officiële klinkt is het geen erkende diagnose, is het syndroom relatief nieuw en is er onvoldoende onderzoek naar gedaan. Ik heb echter na lang zoeken de volgende mogelijke verklaringen gevonden in een artikel dat me gestaafd leek door een redelijke literatuurstudie :

• Genderrol: het socialisatieproces van vrouwen is doorgaans in onze maatschappij nog steeds gericht op de verantwoordelijkheid voor huishouding, de verantwoordelijkheid voor emotionele processen (en aanverwante beroepen) en de zorg voor de kinderen Dit maakt het mogelijk makkelijker voor mannen om deze taken niet op te pakken en daarmee een deel van volwassenheid te vermijden. Het socialisatie proces van mannen is meer gericht op vrijheid, spel en autonomie. Jongens mogen nog altijd meer hun gang gaan dan meisjes. Hoewel ik de kanttekening wil plaatsen dat van jongens op het vlak van studie en carrière mogelijk zelfs meer wordt verwacht en dat brengt me bij het volgende punt.
• Angst: volwassenheid kan beangstigend zijn. Het is normaal om je onzeker te voelen over je capaciteiten die nodig zijn voor het afronden van een opleiding, het vinden van een baan, het opbouwen van een relatie en gezin of het bereiken van andere zaken die aan succes gekoppeld zijn. Als erg zorgzame en overbeschermende ouders voor handen zijn of een partner met grote verantwoordelijkheidsgevoelens die makkelijk taken overneemt, dan biedt dat een weg om het volwassen worden te vermijden.
• Eenzaamheid: Psycholoog Humbelina Robles Ortega suggereert dat mensen met het Peter Pan syndroom mogelijk eenzaamheid vrezen. Vandaar dat ze voortdurend zoeken naar mensen die voor hen zullen zorgen.
• Bindingsangst: Mensen met Peter Pan hebben vaak een patroon van instabiele relaties (zowel in vriendschappen, partnerrelaties als werkrelaties). Mogelijk verbreken ze een relatie zodra dit leidt tot investering, verantwoordelijkheid en betrokkenheid. Men zou dus kunnen suggereren dat de bindingsangst achter het Peter Pan gedrag schuil gaat. De oorzaken van bindingsangst liggen doorgaans in de hechtingsrelatie met de ouders. Je leest meer over bindingsangst in mijn blog Liefdesangst
• Overbeschermende ouders: Ortega zegt dat dit soort ouders hun kinderen uitermate afhankelijk kunnen maken. Hierdoor kunnen zij niet de vaardigheden ontwikkelen die nodig zijn voor de volwassenheid en mogelijk het Peter Pan syndroom ontwikkelen.
• Persoonlijkheidsstoornis: sommige onderzoekers suggereren dat mannen met het Peter Pan syndroom hieraan lijden. In 1982 beweerde een studie dat het Peter Pan syndroom vaak onderdeel is van een ingewikkeld gezinssysteem waarbij de mannelijke partner aan een narcistische persoonlijkheid en de vrouwelijke partner aan een depressie lijdt.

Mijn inzichten

Vanuit mijn praktijkervaring heb ik door de jaren heen ook zelf een visie ontwikkeld op het fenomeen dat ik de naam ‘gouden jongens’ heb gegeven. Hierin komen de volgende factoren dan wel verklaringen naar voren: opvoeding/familiesysteem, autismespectrumstoornis, ADHD, narcistische en antisociale persoonlijkheidsstoornis, trauma, depressie en angststoornis, schizofrenie en verslaving. Elke factor kan, maar hoeft geen verklaring te zijn. Een combinatie van factoren vormt naar mijn idee vaker een goede verklaring voor het fenomeen ‘gouden jongens’.

Het is de schuld van de ouders

Een provocerende titel. Want ga er maar aanstaan, het opvoeden van een kind in deze complexe samenleving. Bovendien vindt de opvoeding niet louter plaats door de ouders. Het grotere familiesysteem, school, de (voetbal)vereniging, vrienden, de media en de maatschappij dragen ook bij aan de opvoeding.

Beide ouders spelen een rol in de ontwikkeling van het ‘gouden jongens’ fenomeen. Een overbezorgde, beschermende en ‘verwennende’ moeder, in de zin dat ze haar zoon te veel uit handen neemt speelt, zoals Kiley beschrijft een rol. Daarbij, denk ik, kan ook een kwetsbare, eenzame en zorgbehoevende moeder er onbewust voor zorgen dat haar zoon zich niet van haar kan losmaken en onbewust door zijn eigen ontwikkeling te stagneren zorg draagt voor de behoefte van zijn moeder aan gezelschap, liefde en zorg.

Daarnaast is een ‘afwezige vader’ ook iets wat ik vaak tegenkom. Afwezigheid in de zin van een vader die niet betrokken is bij de opvoeding van het kind, die geen grenzen stelt en hem niet leert wat het betekent om een volwassen man te worden. Daarnaast kan echter ook een te autoritaire vader een rol spelen bij het ontwikkelen van het fenomeen. Een succesvolle vader die hoge eisen aan zijn zoon stelt, die geen gevoelens van angst of onzekerheid tolereert en het maken van fouten afwijst kan ervoor zorgen dat het kind niet durft te groeien. Het gaat ervan uit dat het toch nooit aan zijn vader kan tippen.

Autisme spectrumstoornis

Deze stoornis, ook wel bekend als autisme of Asperger wordt vaak bij intelligente en goed verbale jongens slecht herkend. Een belangrijk kenmerk van de ontwikkeling bij deze groep mensen met autisme is dat ze in de loop van de puberteit problemen ontwikkelingen en hun functioneren op school en in sociaal-emotionele situaties verslechtert. De puberteit en de fases hierna vragen immers steeds meer van een kind. Het kan als het ware niet meer meekomen in de groeicurve van zijn leeftijdgenoten. De wereld wordt te complex, te onvoorspelbaar en onoverzichtelijk. Er wordt een steeds groter en uiteindelijk te groot beroep op hem gedaan qua flexibiliteit, zelfstandigheid en sociaal-emotionele vaardigheden.

ADHD

De aandachtstekortstoornis met hyperactiviteit kan net als autisme het functioneren op school, werk en in sociale situaties aanzienlijk verstoren. Dit kan dus van invloed zijn op het niet slagen in de eisen die het volwassen leven aan iemand stelt. Het studeren verloopt moeizaam doordat iemand snel afgeleid is, (werk)afspraken worden vergeten of iemand komt regelmatig te laat en in het sociale verkeer wordt iemand als luid, onbeleefd, ongeduldig of onverschillig ervaren.

Narcistische en antisociale persoonlijkheidsstoornis

In mijn blog Het gezicht van een narcist deel I en deel II doe ik een poging te verklaren waardoor narcisme ontstaat, wat het voor de omgeving betekent en hoe je het herkent (deel II). Naar mijn idee is de angstige narcist (ook vaak aangeduid als  sensitieve narcist) kwetsbaarder voor het stagneren in het ontwikkelingsproces. Zoals Kiley al suggereert kan de angst voor eenzaamheid een reden zijn voor het thuis blijven wonen. De sensitieve narcist is, anders dan zijn tegenhanger de groteske narcist, iemand die een gevoelige en wat verlegen indruk maakt. Hoewel hij net als de groteske of openlijke narcist aandacht wil, pakt hij dat anders aan, namelijk door zich kwetsbaar en afhankelijk te tonen. Zo genereert hij aandacht en verzorging en als je een moeder hebt die alles voor je doet en je aanbidt, waarom dan verder zoeken?

Daarnaast hebben mensen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis weinig frustratietolerantie. Ze hebben een overtrokken zelfbeeld. Ze vinden dat ze meer rechten hebben dan anderen en verwachten in het leven een voorkeursbehandeling. Het moge duidelijk zijn dat deze houding op de middelbare school, het vervolgonderwijs, latere eventuele werkplekken en in (partner)relaties tot problemen en conflicten zal leiden. Bij mannen met een narcistische persoonlijkheidsstoornis zie je dan ook een grote hoeveelheid niet afgeronde studies, banen en problematische relaties op de CV prijken.

Aangezien de antisociale persoonlijkheidsstoornis veel overlap vertoont, bespreek ik deze niet apart. Ik wil er enkel aan toevoegen dat bij deze groep naast de hierboven beschreven kenmerken, kleine en grotere criminele delicten, agressie en ernstige gedragsproblemen in het oog springen.

Trauma, depressie en angststoornis

Ook een kind- of jeugdtrauma kan diep ingrijpen op iemands ‘normale’ ontwikkelingscurve. De moeilijkheid met deze trauma’s is dat kinderen er vaak zelf niet mee komen. Psychische en lichamelijke mishandeling, misbruik en gepest worden. Het zijn gebeurtenissen waar veel kinderen uit schaamte over zwijgen. Een trauma kan echter emotionele en neurologische sporen achterlaten. Het verstoort de concentratie en aandacht, maakt angstig en somber en het put uit. Dit kan allemaal een verklaring bieden voor het slechter functioneren op school en het zich terugtrekken uit het sociale verkeer.

Hetzelfde geldt voor een depressieve en (sociale)angststoornis. Beiden grijpen in op het cognitief en emotioneel functioneren en kunnen tot sociaal isolement leiden. Met als gevolg dat iemand in het dagelijks leven niet meer met zijn leeftijdgenoten mee kan komen, een achterstand oploopt en misschien het op den duur opgeeft.

Verslaving

Drugs worden door jongeren vaak gebruikt als een vorm van zelfmedicatie, dus vaak voor een van de bovenstaande problemen. De combinatie van een stoornis en verslaving verslechtert echter de kans op herstel en het weer aanhaken aan de maatschappij. Marihuana ook wel wiet genoemd, is vooral bij jongeren met ADHD populair. Uit onderzoek blijkt dat dagelijks gebruik de sociaal- emotionele leeftijd als het ware bevriest in de tijd. Iemand ontwikkelt zich niet meer, wordt apathisch tegenover het leven dat hem ooit zo aansprak.

‘Gamen’ is een andere vorm van verslaving. Kinderen met weinig sociale vaardigheden of met sociale angst vinden in het ‘gamen’ een wereld waarin ze zich in fantasiespel kunnen uitleven. Ze kunnen zijn wie ze willen zijn en een ‘gamevrienden’ netwerk opbouwen. Helaas is, bij wijze van spreken, het dagelijks een voetbalcomputerspel spelen geen voorbereiding op een toekomst als profvoetballer. Jongeren zullen ook beslist zinvolle vaardigheden leren door te ‘gamen’, maar het helpt ze ook zich te onttrekken aan de ‘moeilijkheden’ rondom het opgroeien.

Schizofrenie

Schizofrenie is een complexe en ingrijpende aandoening die in aanleg aanwezig is en waarschijnlijk is ontstaan door een ontwikkelingsstoornis van de hersenen tijdens de zwangerschap. Ze wordt uitgelokt door stress, problemen in (gezins)relaties en drugsgebruik. Schizofrenie komt doorgaans tot uiting bij jongvolwassenen en begint vaak met het ontstaan van depressieve en angstklachten en de eerste, vaak wat milde tekenen van een psychose. Kenmerkend voor de stoornis is een verlies van motivatie, energie en een afvlakken van emoties, verwaarlozing van zelfzorg, werk/studie en vriendschappen, verslechtering van de concentratie. De omgeving heeft vaak het gevoel het contact met de betreffende persoon te verliezen. Iemand met schizofrenie leeft steeds meer in een eigen wereld en begrijpt sociale situaties en signalen minder goed.

Naast deze kenmerken is er sprake van psychotische periodes waarin iemand aan wanen en hallucinaties lijdt. Het typerende en tevens verdrietige van schizofrenie is dat het jongeren overkomt die voorheen prima functioneerden.

Een ingewikkelde puzzel

Zoals je ziet is het voor menig ouder en ook psycholoog een heel gepuzzel om de oorzaak van iemands sociaal, maatschappelijk en emotioneel stagneren te achterhalen. De ‘gouden jongen’ kan in aanleg al wat psychische beperkingen hebben die onder groeiende maatschappelijke druk leiden tot functioneringsproblemen en psychische problemen. Hij kan door heftige levensgebeurtenissen vastlopen of pas op latere leeftijd een psychische stoornis ontwikkelen. Daarnaast speelt de omgeving altijd een rol. Worden de problemen tijdig gesignaleerd, juist geïnterpreteerd en goed begeleid door ouders, school en hulpverleners? Kan een kind bij zijn ouders terecht met problemen? Is er binnen het gezin voldoende ruimte om te groeien en zijn er voldoende grenzen zodat een kind niet gaat fladderen?

Een deel van de ‘gouden jongens’ weet echter toch, uiteindelijk, een plek in de maatschappij te vinden. Voor deze groep geldt dat ze misschien last hadden van hele lange opstartproblemen. Ze staan ook wel bekend als laatbloeiers. Ze vinden hun plek in misschien iets minder vanzelfsprekende rollen of beroepen. Maakt dat iets uit? Wat mij betreft niet. Want wat betekent het eigenlijk: in het leven geslaagd zijn? Is het niet beter (zolang dat niet ten koste gaat van anderen) om te spreken van: “als ze maar gelukkig zijn!”

Ben je benieuwd naar volgende artikelen? Schrijf je dan hieronder in en ik stuur je een persoonlijke e-mail wanneer een nieuw onderwerp zijn weg van mijn hoofd naar deze blogpagina heeft gevonden. 😉