Jouw telefoon de baas

Wie is er bij jou de baas? Bepaalt jouw telefoon jouw gedrag of bepaal jij dat? Vermoedelijk denk je dat jij de controle hebt, maar is dat ook zo? In deze blog onderzoek ik de gevolgen van het mobiele tijdperk en in het bijzonder de social media. De voordelen ken je vast en je zult je beslist ook wel bewust zijn van de nadelen, maar misschien niet van de mate waarin de mobiele telefoon jouw leven beheerst. Voor diegene die nu al uitroept: “Ik geef het toe, ik ben verslaafd!”, volgen tot slot wat adviezen om van je verslaving af te komen.

De telefoon als hinderpaal

Het is een klacht die ik regelmatig van mijn cliënten hoor. En in dit geval komt dat niet door hun depressieve klachten, maar door hun telefoon. Ik vraag ze: “En? Ben je toegekomen aan het maken van die opdracht of ben je al gaan sporten?” Ze vertellen me hoe ze te pas en te onpas naar hun telefoon grijpen en ineens is het al weer avond. Ze maken plannen, maar voeren ze niet uit en verzuchten dat het veel makkelijker is om gewoon wat op hun telefoon te surfen.

De mobiele telefoon is net als de televisie een gemaksvoorwerp. Je hoeft niet na te denken, je hoeft geen actie te ondernemen, het ligt letterlijk binnen handbereik en als je na een dag werken moe bent, is het dus de makkelijkste keuze. Is het een goede keuze? Nee, alleen al omdat je dat wat je de hele dag al gedaan hebt, verlengt. Je staart alweer zittend naar een scherm. Niet goed voor je ogen, niet goed voor je lijf, niet goed voor je slaap.

De telefoon als keurslijf

Met de invoering van de mobiele telefoon zijn we altijd bereikbaar. Wat bij veel mensen de idee heeft doen ontstaan dat we daarom ook altijd bereikbaar moeten zijn. Inmiddels is dit gegeven ook in het bedrijfsleven doorgevoerd. Ik hoor mensen spreken over een app groep van hun bedrijf en de eis van de werkgever dat ze deze ook in het weekend lezen. Waarom accepteren mensen dat? Dit is toch vragen om een burnout? Een mens moet zijn werk juist loslaten. Ontspanning, afstand, het zijn de sleutelwoorden in elk behandelprotocol voor burnout.

Ik hoor regelmatig: “X heeft nog steeds niet op mijn appje gereageerd, terwijl ik zie dat die online is geweest!” Dat we elkaar kunnen controleren heeft al regelmatig tot relatieproblemen geleid. Hieraan is niet alleen de mogelijkheid tot controleren schuld, maar ook de verwachting dat de ander onmiddellijk dient te reageren als hij of zij je bericht leest. Het werkt dus twee kanten op: we zijn bang voor het oordeel van de ander als we niet onmiddellijk reageren en verwachten van de ander een onmiddellijke reactie. Zo houden we elkaar in een greep. De mobiele telefoon werkt dan niet bevrijdend, maar als een keurslijf.

Daarnaast merk ik dat mensen een berichtje op hun telefoon meer urgentie geven dan hun ‘levende’ gesprekspartner. Zo zie ik stellen en soms hele gezinnen, die tijdens hun etentje in de mobiele gebedshouding zitten. Is daar een oplossing voor? Ja: zet het geluid uit, stop je telefoon in je tas of nog beter, laat hem thuis! Ik durf dat als psycholoog van mijn cliënten te vragen, maar durf jij je partner of vriendin aan te spreken op zijn telefoongedrag en reageert hij of zij dan als een nukkig kind? Waarom doen mensen de telefoon niet uit zichzelf weg? Er zit blijkbaar meer achter.

The fear of missing out

Dit is een veel gebruikte Engelse term en betekent vrij vertaald: de angst om belangrijke  gebeurtenissen of nieuws te missen en naar ik vermoed, op een dieper psychologisch niveau, de angst om ‘anders’ te zijn en buiten de groep te vallen. De lelijke afkorting FOMO bestaat al heel lang. We kennen allemaal dat gevoel van niet naar een feestje gaan en naderhand horen dat ‘iedereen er was’ en dat het waanzinnig leuk was.

De social media zijn  er verantwoordelijk voor, dat jij in één overzicht ziet wat er allemaal te doen is, wat hip is en wat niet, wat je niet mag missen en wat je gemist hebt. En dat versterkt het FOMO gevoel.

Volgens gezondheidsnet.nl hangt de gevoeligheid samen met bepaalde persoonlijke factoren (gebaseerd op onderzoek van Andrew Przybylski in 2013). Wie hoog scoort op FOMO blijkt minder gelukkig en minder tevreden met zijn leven te zijn. Ook voelen hoogscoorders minder controle over hun leven en minder verbondenheid met anderen dan mensen die laag scoren op FOMO. En juist die hoogscoorders zitten vaker op social media.

De telefoon als vervanging van de sigaret

Je bent geen uitzondering als jij je zelfbewust en wat onhandig voelt als je ergens staat te wachten. Je bent hyper bewust van jezelf. Je hebt het idee dat iedereen naar je kijkt en over je oordeelt. Herkenbaar? Vroeger kon je dan een sigaret opsteken en zo iets om handen hebben, tegenwoordig grijpen de meesten naar hun telefoon. Het dood de tijd en het leidt je af van je omgeving. Of je nu op het perron, in de rij van de kassa of het schoolplein staat, in de wachtkamer zit of in het café, wachtend op een vriend, de telefoon is de redder in nood. Het verlost je van dat onbehaaglijke, onrustige gevoel.

De sigaret is echter soms ook een verbinder. Je vraagt iemand een vuurtje, deelt samen dat moment in de kou en er ontstaat contact. Iemand die naar zijn telefoon staart, straalt een ‘niet storen’ uit. Vandaar dat mensen binnen een relatie (wat voor relatie dan ook) zich vaak afgesneden en buitengesloten voelen als de ander naar zijn scherm staart.

Samenvattend: de telefoon werkt dus verslavend

Eerlijk gezegd zit de verslavende werking niet in het apparaat maar in de social media die je gebruikt. Facebook, Twitter, Instagram en Whatsapp spelen in op onze behoeften. Het schijnt, maar dit heb ik van horen zeggen, dat de makers van Facebook gokspecialisten uit Las Vegas hebben laten onderzoeken hoe ze hun medium zo verslavend mogelijk konden maken. Oftewel: ze ontwikkelden een strategie die ervoor zorgt dat jij zo lang mogelijk online blijft en zo vaak mogelijk terugkeert.

• Ze zijn verslavend omdat ze onvoorspelbare beloningen geven. De beloning zit hem net als bij gokken in het idee dat je iets krijgt. Bijvoorbeeld nieuwe berichten. Het swipen lijkt zelfs op de beweging die je op een gokautomaat maakt.
• Ze voeden onze behoefte aan sociale bevestiging, waardoor we steeds meer likes of volgers willen. Ze geven ons de illusie van 15 minutes of fame.
• Ze voeden onze angst om iets te missen (FOMO)
• Ze overtuigen je ervan dat het je iets oplevert om er in te investeren. Zo schijnen snapchat en candycrush punten en bonussen uit te delen.
• Ze trekken onze aandacht door pushnotificaties, felle kleurtjes, filmpjes en op je interesse toegesneden advertenties.
• Ze spelen in op onze drang tot competitie (wie heeft de meeste volgers, likes en retweets)
• Ze maken gebruik van het fenomeen van wederkerigheid. Als iemand iets voor jou doet, wordt er verwacht dat jij iets terug doet en vervolgens verwacht je weer dat die ander iets terugdoet. Bij Whatsapp speelt dit een grote rol bijvoorbeeld, want wie heeft het lef om het gesprek te beëindigen!

Ben jij verslaafd?

Beantwoord eens onderstaande vragen. Zeg je op bijna alles JA, dan is dat iets om bij stil te staan. Social media verslaving is nog geen erkende term. Er wordt nog volop onderzoek naar gedaan omdat het fenomeen nog jong is. Maar ook al heeft een probleem nog geen naam, het doet niets af aan het bestaan.

• Denk je vaak aan social media, zelfs wanneer je niet online bent?
• Voel je een drang om steeds vaker social media te gebruiken?
• Gebruik je sociale media om je persoonlijke problemen te vergeten?
• Probeer je vaak, zonder succes, je social mediagebruik te verminderen?
• Word je onrustig of ongemakkelijk wanneer je geen social media kan gebruiken?
• Zit je zodanig veel op social media dat het een negatief effect heeft op je baan, relaties of studies?

De telefoon en jouw ontwikkeling

Er wordt steeds meer gesproken over de gevolgen van ons mobiele telefoongebruik. Hieronder mijn persoonlijke visie en in bepaalde gevallen ook een schrikbeeld:

• Het ijzeren gordijn: de telefoon maakt je onbenaderbaar.
• De stoorzender: de telefoon verstoort het contact dat je op dat moment hebt, of kunt hebben met iemand die fysiek in jouw omgeving is.
• Sociale armoede: de telefoon verarmt je sociale interacties, niet in de laatste plaats omdat we fysiek minder in elkaars nabijheid zijn: ruzies worden via Whatsapp gemaakt, waarbij je de volledige non-verbale communicatie mist. Relaties worden verbroken via sms of app (lekker makkelijk). Op facebook, Twitter, instagram wordt geliked, maar zelden toegelicht waarom en daarop wordt weer terug geliked. En wil je van iemand af, dan ontvriend je die gewoon. We denken niet meer echt na over wat we willen schrijven, maar sturen al onze gedachtenscheten en emotiewindjes de wereld in, met alle gevolgen van dien.
• Koekhappen: we slikken alles als zoete koek. Je kent de fake news berichten vast wel? Hoe vaak check je informatie die je leest met andere bronnen? Hoe vaak neem je een pseudodiagnose of advies dat je op internet leest klakkeloos aan, in plaats van je arts te consulteren?
• Geestdood: wat gebeurt er met onze zintuigen? Ik vraag het me hardop af en denk dat hier nog onderzoek naar gedaan moet worden. Dat de straling schadelijk is voor je ogen en slaap, wisten we al. Maar hoe interfereert het met de rest van ons lichaam en onze waarneming, als we alles in een klein kastje bekijken. Raken we daardoor misschien meer overprikkeld, meer gespannen? Of verliezen we het contact met de echte wereld, met de tastzin, de smaak, het gehoor en het zicht? Ik denk dat allebei op kan gaan!
• Rappen in plaats van spreken. Heb je er ooit bij stil gestaan wat de stenotaal, die op social media veel wordt gebruikt, met onze taalschat doet? Op de meeste social media zijn korte zinnen key (gangbaar). Het is een soort cocktail van Engelse kreten, emoticons, afkortingen, verbasteringen en met het ritme van een rapnummer. ‘Jij’ wordt ‘je’, ‘mij’ wordt ‘me, oh my god wordt OMG en een fuck op zijn tijd mag niet ontbreken.
• Sociale vaardigheden, wat is dat? Is wat ik beschrijf een rampscenario van mij of een toenemende realiteit? Als we zo makkelijk naar onze telefoon schakelen als iets ons niet meer boeit. Als we eraan gewend raken dat alles met één druk van een toets is aan te schaffen. Als we niet meer kijken naar hoe iemand zich voelt, ons niet meer afvragen wat iemand bedoelt en wachten tot de emoticon in beeld verschijnt en als we niet meer contact maken met een tastbaar ademend mens, gewoon op straat of naast ons in de trein: wat blijft er dan over van onze sociale vaardigheden en wat blijft er van ons over?

En nu?

Als je al lezend tot de conclusie bent gekomen dat je ietsepietsie veel op je telefoon kijkt, dan kan je daar iets aan doen. Stel jezelf eens de vraag: “Wat kost me dit gedrag en wat levert het me op?” Mocht je daarnaast nog wat praktische tips willen, doe dan het volgende:

• Leg je telefoon thuis op een vaste plek en niet in je broekzak, zodat je het voor jezelf moeilijker maakt om naar je telefoon te grijpen.
• Zet alle notificaties uit, zet het geluid van je telefoon op stil en zet in whatsapp de mogelijkheid om te zien wanneer iemand online is uit.
• Je hoeft niet meteen met alle social media te stoppen, maar weeg eens af welke je echt zinvol of prettig vindt.
• Spreek met jezelf vaste momenten af waarop je op je telefoon kijkt en houd je daaraan. Bijvoorbeeld ’s ochtends, ’s middags en ’s avonds twintig minuten.
• En realiseer je: je hoeft niet meteen terug te reageren op een app, post of telefoontje. In de tijd van de vaste telefonie deden mensen dat ook niet en daar werd niemand slechter van. En vindt jouw omgeving dat je ze verwaarloost, wijs ze dan op deze blog en zeg: “Advies van de psycholoog” 😉

Een interessant artikel voor ouders en over hechting: Kinderen ergeren zich kapot …

Tot slot

Laten we een goed boek ter hand nemen als we ergens wachten, een krant lezen, of gewoon wat staren, naar buiten of naar binnen. Want ook in onze binnenwereld valt zoveel te ontdekken. Al deze opties zijn een uitstekende vervanging van de telefoon en bijkomend voordeel: ze brengen rust en diepgang in je leven.

Uiteraard is het geen enkel probleem als je mijn blokreeks blijft lezen. Sterker nog, als je je inschrijft krijg je een persoonlijke melding van mij en die ontvang je gewoon in je ouderwetse e-mail inbox en mag je openen wanneer jij dat wilt 😉