Voorbij de angst

Bijna iedereen is wel eens angstig. Als je geen angst kent, dan mag je daar best een beetje bezorgd over zijn, want ons vermogen tot het voelen van angst is van levensbelang. Denk je eens een wereld in waarin niemand ooit bang is. Niet om iemand anders pijn te doen, niet om ruzie te maken, niet om iets of iemand te verliezen of om dood te gaan. Ik weet niet hoe het met jou zit, maar ik zie een wereld van oorlog, chaos, lijden en als ik nog verder doordenk, zie ik een wereld waarin het menselijk ras is uitgestorven.

Er zijn echter ook vormen van angst die we kunnen missen als kiespijn. Kunnen we werkelijk zonder of hebben ook die angsten een functie? Willen ze ons misschien iets vertellen? In deze blog wil ik je op verschillende manieren naar je angst laten kijken en je helpen deze te begrijpen. Een blog over angst dus, en alles wat daarvoor en achter ligt.

De angst en de vlucht

Angst zorgt ervoor dat we gevaarlijke situaties herkennen, onthouden en ze in het vervolg uit de weg gaan of gedrag vertonen waardoor we de situatie in het vervolg aankunnen. Een ruzie kan tot geweld leiden en tot een breuk: beiden zijn doorgaans niet in ons belang en dus houden we ons in of lopen weg. Hoge snelheid, dingen doen die we niet beheersen, afgesloten ruimtes, hoogtes. Veel mensen hebben er angst voor en terecht, want ze dragen allen een risico in zich op verwonding of erger, als je niet weet wat je doet. Zelfs een klus in huis brengt gevaar met zich mee als je niet oppast. Je valt van de keukentrap, slaat met de hamer op je duim of zet jezelf onder stroom.

Angsten in soorten en maten

De meeste mensen vinden de angst die we nodig hebben om te overleven geen probleem. We kennen echter ook angst die we hinderlijk vinden en die geen functie lijkt te hebben. Ga eens na welke angst jij bij jezelf als negatief ziet of die jou in de weg staat. Is het misschien de angst om nee te zeggen, om fouten te maken, om je te binden, om nieuwe mensen te ontmoeten of misschien wel iets anders?

De meest voorkomende angststoornissen zijn:

• faalangst
• de angst voor paniek (paniekstoornis)
• de angst over het oordeel van anderen (sociale angst)
• de angst om in een ruimte niet weg te kunnen (agorafobie)
• de angst dat je een ernstige ziekte hebt (hypochondrie)
• en de angst dat er iets verschrikkelijks gebeurt als je iets niet controleert of doet (de dwangstoornis). Hoewel deze een variant kent waarbij je je niet zozeer angstig voelt, maar eerder een onrust of onbehaaglijk gevoel als je een bepaalde handeling achterwege laat. Daarover misschien ooit meer in een andere blog.

De angst voor de angst

In mijn blog Voer voor angsthazen bespreek ik de paniekstoornis. Deze stoornis kenmerkt zich onder andere door de vrees voor het krijgen van een nieuwe paniekaanval, nadat iemand een eerdere paniekaanval heeft gehad. Een paniekaanval kun je zien als een heftige, intense aanval van angst.

In deze blog richt ik me meer op de angst voor de angst in bredere zin. Het is een klasse op zich. Want we vermijden niet alleen situaties die gevaarlijk zijn, maar vaak ook het voelen van de emotie angst. We vinden dat gevoel niet prettig, zelfs ronduit naar. De meeste angststoornissen hebben dit met elkaar gemeen. Vandaar dat angststoornissen gepaard gaan met vermijdingsgedrag. Iets anders wat de meeste angststoornissen met elkaar gemeen hebben, is de uitvergroting van het risico op gevaar.

Wat als …

Iemand die gehinderd wordt door angst in zijn dagelijkse doen en laten, maakt vaak een overschatting van het risico. Je zou dit ook kunnen zien als een rekenfout. Zo gaat iemand met faalangst er ‘gevoelsmatig’ van uit dat de kans op het maken van een ‘onvergefelijke’ fout, of het falen op een test, 100 procent is. Een wanstaltige overdrijving, als je bedenkt dat diezelfde persoon doorgaans een acht haalt op een test, of in zijn werk slechts zelden een foutje maakt en zijn baas of de klant uiterst tevreden over hem is.

Vals alarm

Elk mens heeft een overlevingssysteem genaamd angst. Je kunt het vergelijken met een alarmsysteem. Bij sommige mensen staat dat alarmsysteem te scherp afgesteld, zoals Menno Oosterhof uitlegt in zijn boek over de dwangstoornis, getiteld vals alarm. Het gaat al af terwijl er geen vuiltje aan de lucht is.

Zo’n gevoelig alarmsysteem heeft vier oorzaken:

1. Onze kwetsbaarheid voor angst is deels een erfelijke kwestie. Zo vraag ik mijn cliënten altijd of angst in de familie voorkomt. Dat wil niet altijd zeggen dat dit familielid openlijk hieronder lijdt. Deels omdat er vaak op het praten over psychische klachten een taboe zit en deels omdat sommige angsten goed vermeden of verborgen kunnen worden.
2. Een tweede oorzaak ligt in de opvoeding. Als een kind vaak de boodschap “Kijk uit dat is gevaarlijk!” krijgt, leert het te anticiperen op wat fout kan gaan. Als het bestraft of afgewezen wordt om het maken van fouten en een kind erg onder druk staat, dan kan het daar angstig van worden. Een angstige ouder is bovendien een sterk rolmodel. Kinderen leren onder andere door na te doen en als papa het eng vindt, dan zal het wel eng zijn.
3. Traumatische ervaringen kunnen leiden tot een verhoogde alertheid en gevoeligheid voor prikkels die enige (en niet altijd logische) gelijkenis vertonen met het trauma. Je leest hier meer over in mijn blog Trauma.
4. De laatste oorzaak vinden we terug in chronische stress. Stress put ons uit en maakt ons prikkelbaar (het woord zegt het al: gevoelig voor prikkels) Daarnaast jaagt chronische stress ons stresshormoon cortisol omhoog. Beiden zijn verantwoordelijk voor een verhoogde gevoeligheid van ons alarmsysteem. Wil je meer weten over de gevolgen van een verhoogd cortisol. Lees dan mijn blog Cortisol op hol.

De kracht van fantasie

Fantasie speelt een grote rol bij angst. Als we ons immers de gevaarlijke situatie niet zouden kunnen inbeelden, zouden we er ook niet bang voor zijn. Iemand die aan een angststoornis lijdt, is bijzonder begaafd in het schrijven van rampscenario’s. Ik plaag mijn cliënten wel eens met de opmerking: “Je zou horrorverhalen of thrillers moeten gaan schrijven!” Want ja, in een film zie je vaak die opeenstapeling van ondenkbare rampen en ellende. Je roept: “Kijk achter je!” en natuurlijk doet de hoofdpersonage dat niet.

Angst en de media

Tegenwoordig is nieuws binnen handbereik door de macht van social media en internet. Ook al betreft het soms fake news en nieuws dat we met onze kennis niet goed kunnen interpreteren. Tik bijvoorbeeld in Google een kleine lichamelijke klacht in en je wordt overstelpt met ernstige ziektes. In de meeste gevallen kunnen wij met ons ‘lekenverstand’ niet beoordelen of we ons daadwerkelijk  hierover zorgen moeten maken. Iemand met veel fantasie en een te gevoelig afgesteld alarmsysteem ziet zichzelf echter al ten dode opgeschreven.

Daarnaast zijn er altijd wel wat sensatieberichten die onze angst kunnen aanwakkeren. “Terroristische aanslag in Utrecht” kopt het nieuws, voordat er ook maar enig grondig onderzoek  naar verricht is. Waarom? Omdat het scoort. De media concurreert met elkaar om lezers. Oftewel: geld en angst scoort. Iedereen met een gevoelig alarmsysteem zal hierop met angst reageren in plaats van het te relativeren.

Een angst is nooit irreëel

De meeste angsten zijn niet irreëel. Een vliegtuig kan neerstorten, je kunt een ernstige ziekte hebben, een paniekaanval krijgen, een fout maken, niet aardig gevonden worden en niet meteen uit een kleine ruimte weg kunnen zodra je dat wilt. Het kan, maar hoe groot is die kans? En als het zou gebeuren, hoe erg is dat? Dus problematische angst is niet het gevolg van volledig irreële gedachten, maar ontstaat door een combinatie van factoren.

Een vereenvoudigde formule voor angst is:

A=F+R+AS+AA oftewel, angst is het gevolg van fantasie, een rekenfout, een gevoelig alarmsysteem en de angst voor de angst

Hoe je angst te begrijpen

Angst is zelden wat het lijkt. De meeste mensen fixeren zich of obsederen zelfs op hun angst. Want die angst ‘moet’ weg! Maar weet je nog wat ik in het begin zei: “We hebben hem nodig, het is onderdeel van ons overlevingsmechanisme!” Ik zeg dan ook vaak tegen mijn cliënten dat ik ze niet kan afhelpen van hun angst. Deze is natuurlijk, hij hoort erbij.

Wat ik wel kan doen is ze helpen de angst en vooral de achterliggende oorzaak te begrijpen en dat vervolgens aan te pakken. Ik zal je een aantal mogelijk achterliggende oorzaken van angst geven die ik in mijn praktijk ben tegengekomen:

• stress (daar is die weer)
• trauma (dat kan een enkele gebeurtenis zijn, maar ook een langdurige toestand zoals pesten, verwaarlozing en misbruik)
• onzekerheid of geringe eigenwaarde
• subassertiviteit,
• slechte ervaringen
• geringe bekwaamheid of kennis (zoals sociale vaardigheden of onbegrip van lichamelijke sensaties of een te moeilijke taak op school of werk)
• een onderliggende depressie
• middelenmisbruik
• (pre)-psychose (ik zie nooit iemand met een psychose op mijn spreekuur, maar spreek wel cliënten die een psychose hebben gehad).

Leef met je angst

Een tweede stap in het omgaan met angst is deze te leren verdragen. Zodra je de angst voor de angst hebt overwonnen, ben je namelijk al een grote stap verder. Zoals bij pijn kun je ook bij angst leren er naartoe te ademen en net als bij pijn geeft dit ontspanning.

Oefening: richt je op je lichaam en op de plek waar de angst het meest voelbaar is. Leg je hand op die plek en stel je voor dat je daar aandacht voor hebt, zoals je aandacht zou hebben voor een kind dat zich bezeerd heeft. Adem diep in en stuur bij het uitademen je adem en je accepterende en liefdevolle aandacht naar die plek toe. Ga hiermee door totdat je merkt dat de angst zachter wordt. Want angst wil net als een kind vooral gezien en erkend worden (deze oefening is misschien niet voor iedereen, het vraagt verbeelding en empathie voor jezelf).

Pak je alarmsysteem aan

Als je angst het gevolg is van stress, dan is het zaak deze aan te pakken. Dat doe je op twee manieren. Door te zoeken naar de stressbron en waar mogelijk deze te verminderen en door je cortisolniveau omlaag te brengen. Hoe? Op deze website vind je heel tips. Ik wil hier nog enkele tips aan toevoegen. Laat je regelmatig masseren. Huidcontact en aandacht voor je lichaam zijn stressverlagend. Je kunt hierbij ook denken aan het meer knuffelen met je vrienden, familie, partner of huisdier. Oxytocine oftewel het knuffelhormoon, blijkt uit meerdere studies zelfs pijn te verminderen. Daarnaast is yoga, meditatie, mindfulness of Thai Chi, uitstekend om je ademhaling, die door de stress oppervlakkiger en sneller is geworden, weer tot rust te brengen. Bovendien helpen ze je bij het minder in je hoofd, meer in je lijf en in het nu te komen. Een bijkomend voordeel is een verbeterde nachtrust.

Leer van je angst

Wat wil jouw angst je vertellen, wat ligt er achter je angst? Ik gaf al wat suggesties. Luister en leer. Wat heb je nodig om meer eigenwaarde te ervaren? Is het misschien van belang dat je minder kritisch bent naar jezelf, dat je jezelf toestaat om fouten te maken. Dat je ervaringen gaat opdoen waaruit blijkt dat je wel ergens goed in bent en de moeite waard bent? Heb je misschien gewoon meer tijd nodig, meer oefening, meer bevestiging? Of is het verstandig om andere keuzes te maken, vaker nee te zeggen, een cursus te gaan volgen, of eens met iemand te gaan praten over je gevoelens?

De volgende vragen kunnen je helpen om met meer vertrouwen in het leven te komen staan:

1. Wat ging gisteren goed?
2. Waar heb ik zin in vandaag?
3. Waar ben ik dankbaar voor vandaag?
4. Wat ging gister beter dan ik had verwacht?
5. Wat weet ik nu wat ik gister nog niet wist?
6. Waar zag ik gister tegenop wat achteraf meeviel?
7. Wat kan ik nu doen om me goed te voelen?
8. Wat doe ik vandaag om dichterbij mijn doel te komen?
9. Ik ben trots op mezelf omdat…
10. Wat is het beste wat me gister is overkomen? Wat was daar zo fijn aan?
11. Wat kan ik vandaag beter doen dan gister?
12. Waarom is vandaag een mooie/fijne dag?
13. Wat maakt vandaag mijn leven net een beetje leuker?

Een licht provocatieve spreuk om deze blog mee af te sluiten:

Angst is niet fijn, maar zonder angst zouden we al lang dood zijn

Dit was mijn laatste blog voor de zomer. Vandaar dat deze blog meer dan normaal verwijst naar nadere artikelen, zo kun je nog meer lezen als je dat wilt. Ik ga even aan mijn eigen alarmsysteem werken, oftewel vakantie 🙂 en zie je daarna graag weer terug. Ben je bang dat je mijn volgende blog mist? Wees gerust, je krijgt een persoonlijke e-mail van mij als je hieronder je gegevens achterlaat.