Uitstelgedrag uitgelicht

Het laatste thema uit de reeks Vragen van lezers gaat over uitstelgedrag. Je kent het wel. Er ligt iets te wachten dat eigenlijk gedaan moet worden. Maar om de een of andere reden kun je je er niet toe zetten. Waarom niet gewoon wachten tot de deadline? Sommige mensen vinden altijd de tijd om uit te stellen. Ze excelleren in uitstelgedrag. Anderen zijn, als het om taken of afspraken gaat, altijd te vroeg of stipt op tijd. Gaat het gewoon om een verschil in persoonlijk ritme of spelen andere mechanismen een rol bij uitstelgedrag? Zijn uitstellers lui, vermijdend of houden ze ervan in de spotlight te staan?

Wat is uitstelgedrag?

Volgens Wikipedia is uitstelgedrag het uitstellen van taken die je eigenlijk wil of moet doen en waarbij je weet dat het uitstel waarschijnlijk tot extra moeilijkheden of stress gaat leiden. In vaktermen spreken we in ook wel over ‘procrastinatie’. Als het over studenten gaat, dan wordt er vaak gesproken over studieontwijkend gedrag (SOG).

Uitstelgedrag komen we echter niet alleen tegen bij studenten. Ook op de werkvloer en in de huishouding tiert het welig. Het gaat bovendien niet enkel om klusjes of taken. Ook het moeten brengen van een negatieve boodschap aan iemand leidt vaak tot uitstelgedrag.

Allereerst onderzoek ik uitstelgedrag bij mezelf om tot wat inzicht te komen. Ben ik een uitsteller? Doorgaans niet. Ik betaal altijd direct mijn rekeningen, mijn boekhouding is op orde, ik heb geen werkachterstand, ik ben eerder te vroeg dan te laat op afspraken, reageer meestal snel op mailtjes en telefoontjes, start de dag altijd sportief en doe elke avond de afwas 😉

Tot zover voldoe ik niet aan het beeld dat we misschien van een uitsteller hebben, maar als ik eerlijk ben stel ik wel degelijk dingen uit. Vooral klussen waar ik tegenop zie. Dingen waarvan ik vrees dat ik de kennis er niet voor heb en waarbij ik de inschatting maak dat ik ze niet tot een goed eind kan brengen ten gevolge van gebrekkige tijd of vaardigheden. Ik stel echter ook uit als ik een dilemma ervaar en oh ja, ik besef dat ik dingen uitstel waarbij ik verwacht dat het een ander pijn zal doen of een negatieve reactie zal oproepen. Zo bezien denk ik daarmee al een aantal factoren achter uitstelgedrag op de kop getikt te hebben.

Uitstellers zijn lui!

Ik denk dat dit een veel voorkomend vooroordeel is. Als we op deze manier naar uitstelgedrag kijken, missen we een hoop informatie over de psychologie achter gedrag. Een klassiek beeld is dat van een bankhangende puber, die verveeld en wat bot reageert als haar gevraagd wordt haar kamer op te ruimen (of welke klus dan ook) en onverstoorbaar op de bank blijft hangen totdat de ouder na een zucht en misschien wat gemopper het zelf maar weer doet. Menig echtpaar zal dit patroon ook in hun relatie herkennen. Vaak beklaagt de ene helft zich over de luiheid en apathie van de andere helft (en deze verdeling laat zich niet moeilijk raden). Mannen (hihi) beweren vaak dat hun partner te ongeduldig is, dat ze die klus echt wel klaren, maar in ‘hun’ tempo. Ook gebruiken ze soms als verweer dat ze simpelweg niet zien wat er vies is of dat het hen niet interesseert. Vrouwen hebben daarentegen vaak het gevoel dat hun man zich niet verantwoordelijk voelt voor het huishouden, dat hij zijn snor drukt zoals een puber, omdat hij weet: als ik lang genoeg wacht, doet ze het zelf.

In dit stukje worden enkele verklaringen gegeven voor uitstelgedrag. Uitstelgedrag is dus afhankelijk van verschillende factoren en sommige zijn misschien wel leeftijd- en geslachtsspecifiek.

• Concentratie: uitstelgedrag kan het gevolg zijn van een slechte focus. Bijvoorbeeld bij overprikkeling of stress. Je werkt misschien in een te drukke omgeving of er is veel afleiding om je heen is. Een slechte focus kan ook het gevolg zijn van zelfoverschatting, overal ja op zeggen, te veel ballen in de lucht. Met andere woorden een timemanagement probleem.
• Motivatie: uitstelgedrag kan het gevolg zijn van andere prioriteiten, oftewel wat urgent en/of belangrijk is, maar ook uit de inschatting dat je onbekwaam voor een taak bent. Gedachten als: ‘ik kan het niet’, doen je motivatie geen goed. Angst kan verlammend werken. Denk maar aan een afdaling op een zwarte piste, terwijl je weet dat je een slecht skiër bent. Geheid dat je benen staken.
• Vermoeidheid: uitstelgedrag kan voortkomen uit uitputting of depressiviteit. Je lijf legt dan in feite je activiteitenniveau aan banden. Er komt niets uit je handen, terwijl je hoofd jou misschien hele lijstjes met ‘moetjes’ voorhoudt. Jouw uitstelgedrag is in deze situaties een pure noodzaak tot vertragen, zodat je kunt herstellen van waarschijnlijk een te lange tijd van overvragen. Van pubers wordt beweerd dat hun brein in een soort van continue jetlag (vermoeidheid en een slechte focus) zit onder invloed van hun veranderende hormonen. Als je ooit een jetlag hebt gehad, kun je je misschien voorstellen dat al die eisen die tegenwoordig aan een puber worden gesteld, iets teveel van het goede kunnen zijn.
• Perfectionisme: uitstelgedrag kan voortkomen uit de angst om fouten te maken of afgewezen te worden. Je legt de lat te hoog, verdwaalt in details en je beoordeelt jouw prestaties voor of achteraf negatief, waardoor de muur voor een volgende klus alleen maar hoger wordt. Des te sterker de criticus in jou, des te groter je angst voor een klus of keuze. Wil je meer weten over het effect van de criticus? Lees dan deze blog
• Wel/niet: uitstelgedrag kan te maken hebben met een dilemma of twijfel. Denk bijvoorbeeld aan conflicten tussen je hoofd en je hart. Zo kan de angst voor de gevolgen of uitkomst van iets maken dat je een keuze uitstelt en ja, angst heeft vooral te maken met vertrouwen in jezelf en misschien een beetje in de ander. Wij mensen vinden het fijn om vooraf een beeld te hebben van hoe iets zal uitpakken. We storten ons niet makkelijk in iets nieuws, tenzij we enige zekerheid ervaren. Bij die zekerheid speelt zelfvertrouwen, maar ook het gevoel er niet alleen voor te staan, een rol. Kan ik het aan? Is er steun? Is er een vangnet? Kan ik wel vertrouwen op mijn denken en voelen? Hoe pakten mijn keuzes in het verleden uit? Kan ik nog terug? Wat raak ik kwijt? Wat krijg ik ervoor terug? Het zijn allemaal vragen die bij menig dilemma een rol spelen.
• Patronen en geschiedenis: in mijn blogs valt regelmatig iets te lezen over hoe onze geschiedenis of bepaalde patronen daarin ons huidige functioneren beïnvloedt. Vandaar dat ik het hier kort houd. Jouw ervaringen met betrekking tot het maken van eerdere keuzes, reacties die je van anderen kreeg op: jouw prestaties, het stellen van grenzen of het delen van je gevoelens hebben allemaal invloed. De wijze waarop je bent opgevoed, pesten, negeren, mishandeling, misbruik, jouw leefregels en normen en waarden, ze spelen allemaal een rol bij eventueel uitstelgedrag.

Uitstellers zijn niet over een kam te scheren

De ene uitsteller is de andere niet. Drijfveren voor uitstellen kunnen dus verschillen. En zo bezien heeft luiheid er weinig mee te maken, hoewel in de ogen van een ander jouw uitstelgedrag als lui of laf kan overkomen. Veroordeel het uitstelgedrag van jezelf en dat van een ander niet. Stel vragen over het waarom, leef je in, toon interesse, kom niet meteen met oplossingen, maar vraag door.

Meer over hoe je iemand tot steun kunt zijn lees je in mijn blog Het recept voor steun. Je kunt echter ook jezelf helpen bij het ontrafelen van de oorzaken van jouw uitstelgedrag. Hoe? Door te focussen. Ik leg hieronder uit hoe je dat doet. Wil je meer weten over focussen weten? Kijk dan eens op deze pagina, of lees het boek focussen van Erna de Bruijn

Oefening in focussen:

Zoek een rustige plek op. Ga zitten, zet je voeten stevig op de grond en leg je handen in je schoot. Loop nu in gedachten eerst je lichaam eens even helemaal langs. Voor een uitgebreide bodyscan zou je eens naar deze mp3 hieronder kunnen luisteren. Nadat je dit gedaan hebt, richt je jouw aandacht op je emotionele gebied. Dat innerlijke gebied begint bij je keel en gaat via je borst, buik naar je maag.

-Ik noem het ‘het emotionele gebied’, omdat onze lichamelijk te ervaren gevoelens zich hier doorgaan afspelen, wat niet wil zeggen dat ze niet kunnen uitstromen naar je benen, schouders, armen of hoofd. Dit is geen mentale oefening, dus verwacht geen concrete antwoorden of verklaringen en ga het niet analyseren, want dan zit je meteen weer in je hoofd.-

Stel jezelf een vraag rondom je uitstelgedrag. Bijvoorbeeld: “Ik ga mijn baas mailen om een afspraak te maken over een loonsverhoging.” Vervolgens ga je met je aandacht naar dat emotionele gebied. Meldt zich daar iets, is daar iets voelbaar. Verwacht geen grote of heftige emoties, soms kan het heel klein zijn. Onderzoek waar zich in je lijf iets van sensaties meldt? Heet dat ‘iets’ eerst maar eens welkom: “Hallo, ik zie je, ik voel je.” Kijk of je een woord, beeld of misschien herinnering aan die sensatie kunt koppelen. Eventueel kun je ook je hand op die plek leggen om er meer contact mee te maken of probeer in te ademen en bij het uitademen eens met nog meer aandacht naar die plek te gaan. Je kunt het ‘iets’ uitnodigen om te vertellen wat er scheelt of waar het behoefte aan heeft.

Het kan bijvoorbeeld zijn dat er een zwaarte in je lijf te voelen is, wat spanning in je keel of druk op je borst. Misschien komt er een beeld op van hoe je baas zal kijken als je hem zoiets vraagt. Misschien doet het je denken aan de blik van je vader als je hem om een gunst vroeg. Het kan je doen beseffen dat je angst voelt en machteloosheid rondom het slagen van jouw wens om loonsverhoging te krijgen. Je hiervan bewust worden, kan je helpen bij het begrijpen van je uitstelgedrag en kan uiteindelijk tot nieuw gedrag leiden.

7 tips om uitstelgedrag te voorkomen

Uiteraard mogen in een blog rondom uitstelgedrag tips die je helpen het uitstelgedrag te verminderen niet ontbreken.

1. Hakwerk: vaak is een taak gewoonweg te groot of je richt je teveel op het einddoel, bijvoorbeeld Spaans kunnen spreken. Probeer je te richten op het proces en daar plezier en bevestiging uit te halen. Breek je taak op in stappen of kleinere taken. Maak ze concreet, zodat je makkelijk een behaalde stap van je lijstje kunt afstrepen. In het voorbeeld van de loonsverhoging zou dat bijvoorbeeld kunnen zijn: een e-mail schrijven, feedback op de e-mail vragen van anderen, hem versturen, de reactie van je baas lezen, een gesprek met hem voorbereiden, oefenen met je partner of een vriend, gesprek voeren, evalueren en eventueel opnieuw een afspraak maken voor vervolg gesprek. Zo bezien biedt elke stap een mogelijkheid tot zelfbevestiging en al krijg je die loonsverhoging niet: wees trots op het feit dat je het hebt geprobeerd en jouw vermijding hebt doorbroken.
2. Inzicht, in zicht: onderzoek de oorzaak van jouw uitstelgedrag. Deze blog geeft je hopelijk hierbij wat richtlijnen, want pas als jij je bewust wordt van jouw reden, kun je gericht actie ondernemen.
3. Kusje erop: wij verschillen niet zoveel van kinderen. Wat voor een kind een lolly is na een tandartsbezoek, is voor ons misschien een biertje of de aankoop van dat paar geweldige schoenen die je helemaal niet nodig hebt. Beloon jezelf dus gerust als je een taak van je to-dolijst hebt weten af te strepen. Draai deze volgorde nooit om, want dan werk je in feite aan het bekrachtigen van jouw uitstelgedrag.
4. Lijstjes voor eitjes: eigenlijk is dit een variant op tip 1, alleen is dit een andere benadering. Om de bomen weer in het bos te zien, kan het helpen heel nauwkeurig op te schrijven wat je gaat doen en wanneer. Ik kan je niet beloven dat je taak dan een eitje wordt, maar het opschrijven van ‘to do’s’ scheelt in elk geval een hoop ruimte in je geheugen. Bovendien oogt zo’n lijstje soms een stuk eenvoudiger dan je overspannen brein je deed geloven.
5. Afleiding is lijden: het spreekt misschien voor zich en toch zijn de meesten van ons er buitengewoon slecht in. We omringen ons met mobiele telefoon, Ipad, laptop en tv en daar is altijd wel iets op te vinden dat interessanter lijkt dan de klus die ligt te wachten. Ooit adviseerde ik een studente om haar kamer prikkelvrij te maken, een bureau te plaatsen en daarachter te studeren. Het werkte. Achteraf zou ik aan het advies een groene plant hebben toegevoegd voor de nodige kleur en goede lucht. 😉 Alles heeft een uitknop, het is enkel een kwestie van zoeken
6. Rust roest niet: zoals ik al uitlegde kan een vermoeid mens niet goed functioneren. Weet dus tijdig aan de rem te trekken voordat je lijf dat doet, want dan heb je er niks meer over te zeggen. Plan ontspanning in je agenda in. Dat lijkt wat gekunsteld, maar als je ‘to-do’lijstjes maakt, waarom dan ook niet ‘don’t-lijstjes.? Hard werken kan niet bestaan zonder hard ontspannen
7. NEE, inderdaad ja: veel uitstelgedrag heeft te maken met een teveel aan verplichtingen. Bij verplichtingen kun je niet je eigen behoefte, tempo en energie volgen en dat is iets wat we broodnodig hebben. Wees alert op de Ja-zegger in jezelf. De kant die denkt: doen we wel even, stelt niks voor, doe ik graag voor je! Vele kleine dingen zijn vaak zelfs vermoeiender dan een grote klus, omdat je steeds moet schakelen in aandacht.

En dan nog iets over persoonlijkheid

Er is nog een ding over uitstelgedrag te vermelden en dat is controle en aandacht. Er zijn mensen die altijd te laat op afspraken komen. Dat kan het gevolg zijn van slechte tijdsplanning of chaos in je hoofd. Mensen met bijvoorbeeld ADHD of ADD willen nog wel eens slecht zijn in op tijd komen. Op het laatste moment beseffen ze ineens dat ze nog allerlei dingen moeten doen. “Waar ligt mijn sleutel, heeft iemand mijn mobiel gezien?”, terwijl de klok door tikt en er dus een trein gemist wordt of te laat van huis wordt gegaan.

Er is echter ook een groep mensen die te laat komen uit een behoefte aan controle of aandacht. Ze vinden het niet prettig om op anderen te moeten wachten of dat anderen hun agenda of ritme bepalen. Misschien genieten ze van het feit dat anderen reikhalzend wachten op hun komst, zoals een koning die verwacht dat zijn dienaren zich wel aan hem aanpassen. Dit is trouwens een mooie brug naar mijn volgende blog, die eindelijk, zoals beloofd in mijn blog Verwerking zonder medewerking, over narcisme zal gaan.

En vergeet niet: uitstel is niet altijd afstel, maar soms een noodzaak tot vertragen

Stel je het lezen van mijn blogs wel eens uit. Dat geeft niets, maar laat me je helpen door je in elk geval op de hoogte te houden van het verschijnen van een nieuw artikel. Gewoon, door je naam en e-mailadres hieronder in te vullen.