De verborgen weeskinderen 3

Thuiskomen! Hoe doe je dat? Tijdens het kijken naar de serie Alleen op de wereld hoopte ik elke aflevering weer dat Remi een liefdevol thuis zou vinden. Een plek waar die kon ophouden met overleven en beginnen met leven. De weeskinderen uit deze blog maken net als Remi een lange reis vol hindernissen en gevaren. Sommigen verdwalen meer dan eens en anderen starten hun reis niet eens. Ze blijven gevangen in een kooi van klatergoud. Maar zij die de moed hebben om zichzelf te zoeken, komen vaak op wondermooie bestemmingen aan en worden soms zelf gidsen voor hen die nog verdwaald zijn.

In de vorige blogs zijn twee fases beschreven die de reis kenmerken.

I De ontdekking van de oorlog

In deel I kwam het weeskind tot het besef dat het thuis, op zijn zachtst gezegd, niet prettig was. Dit is een pijnlijk en verwarrend proces en het zet het leven en zelfbeeld van iemand op zijn kop. Ik schreef dat deze inzichten vaak volgen na een ingrijpende gebeurtenis. Bijvoorbeeld een scheiding, het verlies van een dierbare of komst van een kind, het uit huis gaan, een nieuwe relatie, baan of studie. Mijn ervaring is echter dat veel weeskinderen altijd al aanvoelden dat er iets in hun gezin niet klopte.

II De ontdekking van wonden en littekens

In deel II (hoewel deze fases vaak door elkaar heen lopen) ontdekt het kind de gevolgen van zijn jeugd. Ik bespreek de manieren waarop een kind dit voor zichzelf lange tijd buiten zijn bewustzijn heeft weten te houden; een noodzaak om in een problematisch gezin te overleven en wat de gevolgen van deze afweermechanismen zijn. Want soms wordt deze fase ingeluid door psychische klachten zoals een depressie, angstklachten of relatieproblemen. Het is het moment waarop iemand beseft: ik ben anders. Ze ontdekken dat ze gevoeliger zijn, minder weerbaar of juist prikkelbaar. Dat ze zaken vermijden, altijd erg hun best doen of juist overal in conflicten geraken.

Herordenen, delen en Thuiskomen

De laatste fase en tevens het onderwerp van de laatste aflevering van deze driedelige blog, is alsof je een puzzel van duizenden stukjes moet leggen. Goed, je komt dus uit een onveilig, koud, of manipulatief nest. Je bent gebruikt, gekleineerd of verwaarloosd en dat heeft sporen nagelaten. Je bent er onzeker, kwetsbaar, wantrouwend door geworden en nu? Hoe nu verder met dit besef?

Spoken uit je jeugd verdwijnen niet door ze te verjagen, maar door er licht op te schijnen. Carolien Roodvoets

Om de puzzel te kunnen leggen is het belangrijk om te onderkennen dat het een puzzel is. Het weeskind zal de stukjes uit zijn leven oppakken en van alle kanten moeten bekijken om te ontdekken wat past en wat er verkeerd zat. Dit is vaak een levenslang proces waarbij elke levensfase nieuwe uitdagingen geeft. Dit geldt uiteraard voor elk mens, maar als je weinig tot geen basisveiligheid hebt meegekregen dien je daarbij ook nog eens een basis voor jezelf te creëren.

Stabiliseren

Het is moeilijk om te verwerken als je wankel staat. Andersom brengt een problematische basis je aan het wankelen. Dilemma? Het is belangrijk dat een weeskind leert goed voor zichzelf te zorgen. Aangezien het dit meestal niet geleerd heeft, is dit op zich al een uitdaging. Goede vrienden of mentoren, een studie of een fijne werkkring of partner helpen daarbij. Maar ook hobby’s waarin het weeskind zijn kracht en kwaliteiten kan voelen, helpen enorm. Mijn advies: zorg goed voor jezelf. Wacht niet op een omgeving die je daar bij helpt, maar neem het heft in handen. Geef jezelf wat je anderen ooit gaf. Zoek mensen die je geven wat jij nodig hebt en vermijd of stel grenzen aan hen die je gebruiken voor hun eigen behoeften. Durf slachtoffer te zijn. Door te ontkennen wat je hebt meegemaakt, blijf je over je grenzen heengaan, jezelf uitputten en verwaarlozen. Goed, je wordt misschien wat sneller (hoewel niet altijd zichtbaar) geraakt. Je vindt contacten met anderen of het uiten van je gevoelens soms lastig. Je hebt behoefte aan alleen tijd, om je te bezinnen op wie je bent. Je verliest jezelf te snel in de gevoelens van een ander en weet daardoor niet goed wat je zelf wilt. Accepteer het en richt je leven zo in dat jij je optimaal voelt. Misschien ben je wel een hele goede ZZP-er 😉

In het slachtoffer mogen zijn word je slachtoffer af.

Als je eenmaal wat steviger in het leven staat en er voldaan is aan een eigen veilige plek, kan een begin gemaakt worden met het ordenen. Wie ben ik, wat is mij eigenlijk allemaal overkomen en waar wil ik naartoe? Vaak kan het verdriet pas echt gevoeld worden als er wat rust in iemands leven is gekomen. Met het toelaten van verdriet en boosheid begint ook het rouwen om wat nooit was en nooit meer zal komen.

Delen

Slachtoffer mogen zijn zonder zielig gevonden te worden.

Het is ontzettend belangrijk dat een weeskind zijn verhaal leert vertellen. Het is een onderdeel van het rouwproces maar ook cruciaal voor het ‘iemand’ worden. Door het vertellen krijgen de puzzelstukjes een plek. Een weeskind heeft meestal heel alleen in de oorlog gestaan. Het is niet gehoord, niet gezien. Veel weeskinderen hebben het gevoel anders te zijn, buiten de groep of het leven te staan en ze verlangen naar contact en erkenning. Ze lezen boeken over het onderwerp, proberen vrienden of hun partner schoorvoetend te vertellen wat hun is overkomen en soms nemen ze de stap om hun ouders ermee te confronteren.

Ouders confronteren

Het is nooit gebeurd

Hoewel veel weeskinderen vroeg of laat hun ouders confronteren met hun gemis, stuitten ze meestal op ontkenning. Dit is misschien wel een van de pijnlijkste feiten. Hoewel het weeskind volop in ontwikkeling is, geldt dit doorgaans niet voor de ouders. Zij volharden. Er is hun veel gelegen aan het in standhouden zoals het was en vaak hebben ze simpelweg niet de vaardigheden die nodig zijn om verantwoordelijkheid te nemen voor hun eigen gedrag. Het kan zijn dat ouders of broers en zussen het weeskind verstoten, nu het met de gezinsregels breekt. Soms blijft het weeskind in een jarenlange strijd verwikkeld om erkenning. Sommigen leggen zich erbij neer en vinden een modus om ook zonder de erkenning een vorm van contact te onderhouden. Een contact waarbij ze zichzelf beter beschermen tegen kwetsingen. En er is een groep die breekt met de ouders. Die het niet verdraagt om delen van zichzelf te blijven verloochenen, of wiens ouderlijk nest zo destructief is dat het kiezen is tussen verlies van zichzelf of verlies van de ouder.

Delen met vrienden en partner

Het zal wel meevallen

Ook je verhaal met vrienden of je partner delen kan lastig zijn. De buitenwereld heeft meestal niet gezien wat er bij jou thuis gebeurde of komen uit gezonde gezinnen en kunnen zich geen beeld vormen van ouders die werkelijk kapotmakend zijn. Ze komen met clichés als: “Overal is wel eens wat. Bij ons was het ook niet altijd geweldig. Ze zullen het wel niet zo bedoeld hebben. Je bent toch goed terecht gekomen. Dat kan je die arme oude mensen toch niet kwalijk nemen of zelfs: “Wat ben jij hard, om zo over je ouders te praten.”

Eert uw vader en uw moeder

We zijn met dit gezegde grootgebracht. Althans toch velen. Een kind dat kwaadspreekt over zijn ouders of nog erger breekt, kan vaak niet op begrip en des te meer op oordelen rekenen.

In het ‘beste’ geval wordt het weeskind gezien als zwak en werpen vrienden of partner zich op om het ‘probleem’ wel even op te lossen en het contact te lijmen. Het weeskind ervaart vaak opnieuw grensoverschrijdingen en voelt zich weer onzichtbaar.

Haastige helpers

Dat brengt me bij de helpers. Sommigen slaan misschien wat door in het willen helpen. Ze spreken over “verschrikkelijk, psychiatrisch, traumatisch” en willen het weeskind het liefst bemoederen. Dit gaat menig weeskind te ver. Ze zijn immers ook soldaten, gewond, maar niet dood (ziek). Ze willen erkenning, maar geen gedweep. Ze willen vooral ook erkenning van hun kracht en tja, het zijn toch je ouders. Met het te sterk veroordelen van de ouders, voelt het weeskind ook een veroordeling van zichzelf. Het is immers geboren uit deze mensen en er schuilt altijd wel ergens nog een restje loyaliteit en terecht, want geen enkele ouder is alleen maar ‘slecht’. Soms hebben ze waardevolle dingen geleerd en ook mooie herinneringen.

Het weeskind is een koorddanser en heeft koorddansers nodig die hem vergezellen.

Lotgenoten

Het doet elk weeskind ontzettend goed om zich te omringen met lotgenoten. Niet om eindeloos oude koeien uit de sloot te halen, maar simpelweg omdat het weet dat het niets hoeft uit te leggen en er mag zijn. Omdat het weet dat de ander zijn pijn en kracht kent en weet dat de ander zijn grenzen zal respecteren.

Tip: Je verhaal vertellen als er nooit naar je geluisterd is, is een hele beproeving. Als je partner je vraagt hoe het thuis was, zit ineens je keel dicht, begin je te trillen en te stotteren, ga je ineens over op een ander onderwerp of vertel je jouw verhaal met een stalen gezicht of een glimlach. Want uiteraard ben je doodsbang om weer niet gezien en gehoord te worden. Vandaar mijn advies: doe het in stapjes. Schrijf eerst eens een brief aan jezelf over wat je hebt meegemaakt. Sommigen kiezen vervolgens de toch meer onpersoonlijke ‘social media’. Ze twitteren erover of schrijven een blog 😉 Ga vervolgens een praten met een coach of psycholoog (afhankelijk van de mate waarin je daarnaast psychische klachten ervaart en er sprake is van trauma’s). Deze mensen zijn getraind (of zouden dat moeten zijn) in luisteren, ze kennen bovendien de kelders van deze wereld (net als de lotgenoten). Ze weten wat je hebt meegemaakt en dat dit echt was! Mocht je vervolgens je verhaal verder willen uitdragen, dan kan het zinvol zijn om je gesprekspartner van te voren te vertellen wat je van hem nodig hebt (geen oordeel of je niet onderbreken) en dat het je heel zwaar valt om dit te vertellen. Je kunt hem om geduld vragen, vertellen dat je bang bent voor een afwijzing en zeggen dat hij zich niet moet laten misleiden door je lach.

Opbouwen

Er is toekomst en een leven na je jeugd. Veel weeskinderen hebben om te overleven ook unieke kwaliteiten ontwikkeld en talenten moeten aanboren. Voorbij je afweermachismen vind je deze terug. Ze zijn van jou en horen bij je authentieke Ik. Ik zal er een aantal noemen:

• Adopteerbaarheid: je staat open en nieuwsgierig in het leven. Juist doordat je veel hebt meegemaakt oordeel je niet snel, honger je naar ontwikkeling en sta je open en weet je kleine, vriendelijke gebaren te waarderen en je ermee te voeden. Dit maakt dat mensen graag in je nabijheid zijn, waardoor je ondanks je jeugd in staat bent om een vervangend systeem op te bouwen. Deze kinderen of volwassenen vinden altijd iemand die zich over hun wil ontfermen. Een mentor of een vriend, omdat ze ondanks alles hun vreugde over het leven niet verloren zijn.
• Creativiteit: om als weeskind te overleven heb je jouw talenten ingezet. Misschien vond je een uitlaatklep in schrijven, schilderen, studie, zingen of sport. Ze waren niet alleen middelen om ‘thuis’ te vermijden, maar gaven je ook plezier, zin en een identiteit. Koester dit.
• Marginaliteit: de weeskinderen die door hun ouders in een verdomhoekje werden geduwd ontwikkelden vaak een sterke autonomie. Ze verdragen eenzaamheid goed. Zijn niet bang om anders te zijn en weten hoe te overleven. Het helpt ze bovendien om zich los te maken van een problematische ouderrelatie, doordat ze zich niet identificeren met de ouder en hun eigen weg durven te gaan.
• Wijsheid: in weeskinderen vind je jouw beste vrienden. Als je ze goed behandelt zijn ze je eeuwig trouw. Ze weten immers de waarde van iemand die hen ziet voor wie ze zijn en geven je hetzelfde terug. Veel weeskinderen die hun jeugd overleeft hebben zetten zich in om anderen te helpen. Ze zijn een bron aan kennis en wijsheid. Of ze dit nu op kleine schaal delen met hun eigen partner en kinderen of de wereld intrekken om slachtoffers van (psychisch) geweld te helpen.

Opnieuw verbinden

De scherpe randjes zijn eraf de littekens blijven.

Als je gerouwd hebt over wat je is afgenomen en over wat je nooit hebt meegekregen. Als je jouw authentieke Ik heb ontdekt en als je een redelijk stabiel leven hebt weten op te bouwen, dan ben je al heel ver gekomen. Wees alsjeblieft trots op jezelf. Ik ben trots op jou 🙂

Veel weeskinderen willen echter ook liefde met een hoofdletter. Dit is de laatste hindernis en niet altijd neembaar. Natuurlijk mag je ervoor kiezen om alleen te blijven. Maar onze menselijke hart hunkert altijd naar de diepste verbinding en juist temeer als die met je ouders nooit tot stand gekomen is. Wil je meer over dit thema weten lees dan mijn blog liefdesangst.

In de liefde ontmoeten we opnieuw het verlies.

Jij hebt ervaren dat degene die het hardst roept van je te houden, of die geacht werd voor je te zorgen, dat niet deed. De persoon die je op de wereld zette liet je emotioneel in de steek op die momenten dat je hem of haar het meest nodig had. Hoe moet je dat vertrouwen ooit opbouwen?

Je hebt inmiddels veel geoefend en houd je meer dan staande op het vlak van werk, kennissen en vrienden, maar het hebben van een intieme relatie is ‘andere koek’. Ineens lijkt al dat rouwen, de therapie, de kennis verdwenen. In een intieme relatie duiken je geesten weer op. Je verandert weer in je kind. Je voelt je angstig, toont je onzeker. Je zet weer al je antennes aan om afwijzing te voorkomen. Je slooft je uit, laat grenzen varen, vermijdt conflicten en verliest jezelf. Er zijn weeskinderen die er niet aan beginnen. Ze leggen de lat zo hoog dat de ander gegarandeerd zijn of haar nek breekt. Of ze verlaten de ander zodat ze nooit verlaten worden.

Wil je een relatie dan is dit hard werken. Zorg voor voldoende tijd voor jezelf, want net als bij een re-integratietraject heb je tijd nodig om je te bezinnen op valkuilen en ze een volgende keer te omzeilen. Je zult mogelijk merken dat er nog puzzelstukjes zijn die nooit een plek hebben gekregen en misschien moet je wel weer opnieuw beginnen met inzicht, rouwen en leren. Dit vraagt ook iets van partners. Heb geduld met weeskinderen, ze komen soms langzaam op gang of lopen juist te hard van stapel. Ze hebben nooit geleerd hoe een goede relatie werkt. En aan jou het advies: kies geen dominante partner. Kies geen hulpbehoevende partner. Wees waakzaam voor het herhalen van patronen. Jij kent de ouder die je het meest tekort deed. Alle mensen die hierop lijken zijn voor jou ‘foute’ partners. Ik weet dat liefde moeilijk te sturen valt. Maar liefde is niet hetzelfde als kunnen leven met …

De mooiste reis heeft als bestemming: het bij jezelf kunnen thuiskomen.

Nawoord

Deze driedelige blog is de moeilijkste blog die ik ooit heb geschreven. Niet in de eerste plaats omdat het onderwerp zo complex en veelomvattend is. Het thema gaat me aan het hart. Ik heb het geschreven voor mensen die me dierbaar zijn, zowel vrienden, cliënten en oud-cliënten. Ik heb het geschreven in de hoop dat weeskinderen op meer begrip en steun kunnen rekenen, van zowel zichzelf als hun omgeving.

Ik wil Ron bedanken dat hij mij het boek Niemandskinderen cadeau deed. Hij gaf me daarmee een toorts in handen die ik op mijn beurt wil doorgeven.

Schaduw kan niet bestaan zonder licht. Strek je hand uit en je zult het vinden.

De volgende blog wordt mezelf kennende weer wat lichtvoetiger, want mijn kracht, maar ook afweermechanisme, is humor 😉 Benieuwd? Schrijf je dan in voor mijn blog.